Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LXVII
śrīrāma uvāca |
manastvayogyo jīvo'yaṃ ko bhavetparamātmanaḥ |
kathaṃ vāsminsamutpannaḥ ko vāyaṃ vada me punaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
samastaśaktikhacitaṃ brahma sarveśvaraṃ sadā |
yayaiva śaktyā sphurati prāptāṃ tāmeva paśyati || 2 ||
[Analyze grammar]
svayaṃ yāṃ vetti sarvātmā ciraṃ cetanarūpiṇīm |
sā proktā jīvaśabdena saiva saṃkalpakāriṇī || 3 ||
[Analyze grammar]
svabhāvātkāraṇaṃ dvitvaṃ pūrvasaṃkalpacitsvayam |
nānākāraṇatāṃ paścādyāti janmamṛtisthiteḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
evaṃ sthite muniśreṣṭha daivaṃ nāma kimucyate |
kimucyate tathā karma kāraṇaṃ ca kimucyate || 5 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
spandāspandasvabhāvaṃ hi cinmātramiha vidyate |
khe vāta iva tatspandātsollāsaṃ śāntamanyathā || 6 ||
[Analyze grammar]
cittvaṃ cittaṃ bhāvitaṃ satspanda ityucyate budhaiḥ |
dṛśyatvabhāvitaṃ caitadaspandanamiti smṛtam || 7 ||
[Analyze grammar]
spandātsphurati citsargo niḥspandādbrahma śāśvatam |
jīvakāraṇakarmādyā citspandasyābhidhā smṛtā || 8 ||
[Analyze grammar]
ya evānubhavātmāyaṃ citspando'sti sa eva hi |
jīvakāraṇakarmākhyo bījametaddhi saṃsṛteḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
kṛtadvitvacidābhāsavaśāddehamupasthitam |
saṃkalpādvividhārthatvaṃ citspando yāti sṛṣṭiṣu || 10 ||
[Analyze grammar]
nānākāraṇatāṃ yātaścitspando mucyate cirāt |
kaścijjanmasahasreṇa kaścidekena janmanā || 11 ||
[Analyze grammar]
svabhāvātkāraṇādvitvaṃ citsametyādhigacchati |
svargāpavarganarakabandhakāraṇatāṃ śanaiḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
hemnīva kaṭakāditvaṃ kāṣṭhaloṣṭasamasthitau |
dehe tiṣṭhati nānātvaṃ jaḍe bhāvavikārajam || 13 ||
[Analyze grammar]
ajātamapyasadrūpaṃ paśyatīdaṃ manobhramaḥ |
jātaḥ sthitomṛto'smīti bhramārtaḥ pattanaṃ yathā || 14 ||
[Analyze grammar]
ahaṃmametyasadrūpameva cetaḥ prapaśyati |
adṛṣṭaparamārthatvādāśāvivaśasaṃsthiti || 15 ||
[Analyze grammar]
mathurādhipate rājño yathā śvapacasaṃbhramaḥ |
āsīdevaṃ hi cittasya sphuratīyaṃ jagatsthitiḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
sarvameva manomātrabhrāntyullāsavijṛmbhaṇam |
idaṃ jagattayā rāma prasphuratyambubhaṅgavat || 17 ||
[Analyze grammar]
śivātprākkāraṇātpūrvaṃ ciccetyakalanonmukhī |
udeti saumyājjaladheḥ payaḥspando manāgiva || 18 ||
[Analyze grammar]
sphuraṇājjīvacakratvameti cittormitāṃ dadhat |
cidvāribrahmajaladhau kurute sargabudbudān || 19 ||
[Analyze grammar]
svasthaḥ saumya samasyaitadyatsiṃhasya vijṛmbhaṇam |
brahmaṇaḥ saṃvidābhāsastatsaṃcetyamiva svayam || 20 ||
[Analyze grammar]
citsaṃvittyocyate jīvaḥ saṃkalpātsa mano bhavet |
buddhiścittamahaṃkāro māyetyādyabhidhaṃ tataḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
tanmātrakalpanā pūrvaṃ tanotīdaṃ jaganmanaḥ |
asatyaṃ satyasaṃkāśaṃ gandharvanagaraṃ yathā || 22 ||
[Analyze grammar]
yathā śūnye dṛśaḥ sphārānmuktāvalyādidarśanam |
yathā svapne bhramaścaiva tathā cittasya saṃsṛtiḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
śuddha ātmā nityatṛpta iva śāntaḥ samasthitaḥ |
apaśyanpaśyatīvemaṃ cittākhyaṃ svapnavibhramam || 24 ||
[Analyze grammar]
saṃsṛtirjāgradityuktaṃ svapnaṃ vidurahaṃkṛtim |
cittaṃ suṣuptabhāvaḥ syāccinmātraṃ turyamucyate || 25 ||
[Analyze grammar]
atyantaśuddhe sanmātre pariṇāmanirāmayam |
turyātītaṃ padaṃ tatsyāttatstho bhūyo na śocati || 26 ||
[Analyze grammar]
tasminsarvamudetīdaṃ tasminneva pralīyate |
na cedaṃ na ca tatredaṃ dṛṣṭau muktāvalī yathā || 27 ||
[Analyze grammar]
arodhakatvātkhaṃ heturyathā vṛkṣasamunnateḥ |
akartāpi tathā kartā cetanābdhirjagatsthiteḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
saṃnidhānādyathā lauhaḥ pratibimbasya hetutām |
yātyādarśastathaivāyaṃ cinmayo'pyarthavedane || 29 ||
[Analyze grammar]
bījamaṅkurapatrādiyuktyā yadvatphalaṃ bhavet |
cinmātraṃ cittajīvādiyuktyā tadvanmano bhavet || 30 ||
[Analyze grammar]
svatobījaphalā vipruḍ yathā bījaṃ punarbhavet |
tathā ciccetyacittādi tyaktvā svasthā na tiṣṭhati || 31 ||
[Analyze grammar]
yadyapyabodhe bodhe vā bījāntastarubījayoḥ |
iyānbhedo'sti na jagadbrahmaṇorapi cittayoḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
tathāpi vyajyate bodhe satyātmakamakhaṇḍitam |
rūpaśrīriva dīpena cinmātrālokarūpi yat || 33 ||
[Analyze grammar]
yadyannikhanyate bhūmeryathā tattannabho bhavet |
yā yā vicāryate vidyā tathā sā sā paraṃ bhavet || 34 ||
[Analyze grammar]
sphaṭikāntaḥsanniveśaḥ sthāṇutā'vedanādyathā |
śuddhe'nānāpi nāneva tathā brahmodare jagat || 35 ||
[Analyze grammar]
brahma sarvaṃ jagadvastu piṇḍamekamakhaṇḍitam |
phalapatralatāgulmapīṭhabījamiva sthitam || 36 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
aho citraṃ jagadidamasatsadiva bhāsate |
aho bṛhadaho svasthamaho sphuṭamaho tanu || 37 ||
[Analyze grammar]
brahmaṇi pratibhāsātmā tanmātraguṇagolakaḥ |
avaśyāyakaṇābhāso yathā sphurati tacchrutam || 38 ||
[Analyze grammar]
yathā'sau yāti vaipulyaṃ yathā bhavati cātmabhūḥ |
yathā svabhāvasiddhārthāttathā kathaya me prabho || 39 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
atyantāsaṃbhavadrūpamananyatsvasvabhāvataḥ |
atyantānanubhūtaṃ satsvānubhūtamivāgrataḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
ullāsaphullo phullāṅga iti bālahṛdi sphuṭam |
yathodeti tathodeti pare brahmaṇi jīvatā || 41 ||
[Analyze grammar]
mānameyātmikā śuddhā satyaivāsatyavatsthitā |
bhinneva ca na bhinnā syādbrahmaṇo braṃhmaṇātmikā || 42 ||
[Analyze grammar]
yathā brahma bhavatyāśu jīvaḥ kalanajīvitaḥ |
tathā jīvo bhavatyāśu mano mananavedanāt || 43 ||
[Analyze grammar]
cittaṃ tanmātramananaṃ paśyatyāśu svarūpavat |
eṣa sadyo'nilalavaprakhyaḥ sphurati khāntare || 44 ||
[Analyze grammar]
astanimeṣo'nubhavatyavaśyāyakaṇopamam |
saṃvedanātmakaṃ kālakalitaṃ kāntamātmani || 45 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ kimiti śabdārthavedanābhogasaṃvidam |
saṃvidaṃ tattvaśabdārthaṃ jīvaḥ paśyati sārthakam || 46 ||
[Analyze grammar]
tādṛkṣavedanātso'tha rasaśabdārthavedanam |
bhāvijihvārthanāmnaikadeśe'nubhavati kṣaṇāt || 47 ||
[Analyze grammar]
tādṛkṣavedanāttejaḥśabdārthonmukhatāṃ gataḥ |
bhaviṣyannetranāmnaikadeśe bhavati bhāsanam || 48 ||
[Analyze grammar]
tādṛkṣavedanātso'tha ghrāṇaṃ taddṛṣṭivedanāt |
sthito yasminbhavatīti tāvaddṛśyāditā sthitā || 49 ||
[Analyze grammar]
evaṃprāyaḥ sa jīvātmā kākatālīyavacchanaiḥ |
viśiṣṭasaṃniveśatvaṃ bhāvitaṃ paśyati svataḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
sa tasya saṃniveśasya tvasato'pi sataḥ sataḥ |
śabdabhāvaikadeśatvaṃ śravaṇārthena vindati || 51 ||
[Analyze grammar]
sparśabhāvaikadeśatvaṃ tvakśabdārthena vindati |
rasabhāvaikadeśatvaṃ rasanātvena vindati || 52 ||
[Analyze grammar]
rūpabhāvaikadeśatvaṃ netrārthākṛti paśyati |
gandhabhāvaikadeśatvaṃ nāsikātvena paśyati || 53 ||
[Analyze grammar]
evaṃ bhāvamayaiḥ sattāprakaṭīkaraṇakṣamam |
bhaviṣyadindriyākhyaṃ sa randhraṃ paśyati dehake || 54 ||
[Analyze grammar]
ityevamādi jīvasya rāghavādyatanasya ca |
udeti pratibhāsātmā deha evātivāhikaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
anākhyeyaṃ parā sattāsyātivāhikatāmiva |
sā gacchatyapyagacchantī tādṛksatyātmabhāvanāt || 56 ||
[Analyze grammar]
mātṛmeyapramāṇādi yadā brahmaiva vedanāt |
tadātivāhikoktīnāṃ kaḥ prasaṅgastadeva tat || 57 ||
[Analyze grammar]
anyatvavedanādanyaḥ parasmādātivāhikaḥ |
brahmatvavedanādbrahma sā saṃvittirhi nānyajā || 58 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
asaṃbhavādasaṃvitterbrahmātmaikatayāthavā |
ko mokṣaḥ ko vicāraścetyalaṃ bhedavikalpanaiḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
siddhāntakāla evaiṣa praśnaste rāma rājate |
akālapuṣpamālā hi śobhanāpi na śobhate || 60 ||
[Analyze grammar]
sārthaivānarthikā'kālamālā vilasitā yathā |
tathaivā'kālamijjantau sarvaṃ kāle hi śobhate || 61 ||
[Analyze grammar]
pratibandhābhyanujñānāṃ kālo dāteti dṛśyate |
nanu sarvapadārthānāṃ kālena phalayogataḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
evameva sa jīvātmā svapnātmā samupasthitaḥ |
pitāmahatvamucchūnaṃ paśyannātmani kālataḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
oṃmuccāraṇasaṃvittivedanācca prapaśyati |
yatkaroti manorājyaṃ bhavatyāśu sa tanmayaḥ || 64 ||
[Analyze grammar]
idamevamasatsarvamiva vyomni tatātmani |
parvatoccākṛtirvyoma jagadvyomni vijṛmbhate || 65 ||
[Analyze grammar]
neha prajāyate kiṃcinneha kiṃcidvinaśyati |
jagadgandharvanagararūpeṇa brahma jṛmbhate || 66 ||
[Analyze grammar]
yathaiva padmajādīnāṃ jīvānāṃ sadasanmayī |
sattā tathaiva sarveṣāmāsarīsṛpamāsuram || 67 ||
[Analyze grammar]
saṃvitsaṃbhrama evāyamevamabhyutthito'pyasan |
ābrahmakīṭasaṃvitteḥ samyaksaṃvedanātkṣayaḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
yathā saṃpadyate brahmā kīṭaḥ saṃpadyate tathā |
kīṭastu rūḍhabhūtaughavalanāttucchakarmakaḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
yadeva jīvanaṃ jīve cetyonmukhacidātmakam |
tadeva pauruṣaṃ tasminsāraṃ karma tadeva ca || 70 ||
[Analyze grammar]
brahmaṇaḥ sukṛtātpāpātkīṭakasya samutthiteḥ |
cittanmātrātmikā bhrāntiḥ prekṣāmātraṃ bhavetkṣayaḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
mātṛmānaprameyāṇi na cinmātretaradyataḥ |
tato dvaitaikyavādārthaḥ śaśaśṛṅgājjinīsamaḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
bhāvadārḍhyātmakaṃ mithyā brahmānando vibhāvyate |
ātmaiva kośakāreṇa lālādārḍhyātmakaṃ yathā || 73 ||
[Analyze grammar]
manasā brahmaṇā yadyadyathā dṛṣṭaṃ vibhāvitam |
tattathā dṛśyate tajjñaiḥ svabhāvasyaiva niścayaḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
yathā yaduditaṃ vastu tattattanna vinā bhavet |
nimeṣamapi kalpaṃ vā svabhāvasyaiṣa niścayaḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
alīkamidamutpannamalīkaṃ ca vivardhate |
alīkameva svadate tathālīkaṃ vilīyate || 76 ||
[Analyze grammar]
śuddhaṃ sarvagataṃ brahmānantamadvitīyaṃ duḥkhabodhavaśāda śuddhamivāsadivānekamivāsarvagamivāvabudhyate || 77 ||
[Analyze grammar]
jalamanyattaraṅgo'nya iti bālakukalpanayā bhedaḥ kalpyata evamavāstavastasmādyo yo'yamābhāti bhedaḥ |
sa kevalamatattvavidbhiḥ parikalpito rajjvāṃ sarpa iva evaṃ bhedābhedaśaktyorarimitrayoreva brahmaṇyeva saṃbhavet || 78 ||
[Analyze grammar]
tenātmanā'dvitīyenaiva dvitvamivātataṃ yathāsalilena taraṃgakalpanayā suvarṇena kaṭakakalpanayaivamiti atastena svayamevātmanātmānya iva cetyate || 79 ||
[Analyze grammar]
ataḥ kalanā jātā saiva sphāratāṃ prāpya manaḥ saṃpannaṃ tenāhaṃbhāvaḥ kalpito nirvikalpapratyakṣarūpametatprathamaṃ tanmanastadahaṃ bhavati kṣipramahaṃśabdārthabhāvanāt || 80 ||
[Analyze grammar]
ततो मनोहंकाराभ्यां स्मृतिरनुसंहिता तैस्त्रिभिस्तदनुभूततन्मात्राणि कल्पितानि तन्मात्रेषु जीवेन
चित्तात्मना स्वयं काकतालीयवद्ब्रह्मोपादानादि यान्संनिवेशः कल्पितो दृश्यते ॥ ८१ ॥
tato manohaṃkārābhyāṃ smṛtiranusaṃhitā taistribhistadanubhūtatanmātrāṇi kalpitāni tanmātreṣu jīvena
cittātmanā svayaṃ kākatālīyavadbrahmopādānādi yānsaṃniveśaḥ kalpito dṛśyate || 81 ||
[Analyze grammar]
evaṃ yadeva manaḥ kalpayati tadeva paśyati |
sadvā bhavatvasadvā cittaṃ yatkalpayatyabhineviṣṭam |
tattatpaśyati yāsyati sadiva pratibhāsamupagataṃ sadyaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LXVII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!