Moksopaya [sanskrit]
192,019 words | ISBN-10: 8120831470 | ISBN-13: 9788120831476
This Sanskrit edition of the Moksopaya. It is a large philosophical text dealing with “the science of liberation”. Similar to the Yoga-vasistha in content, the Mokshopaya-shastra was likely its predecessor, said to contain 30,000 shlokas (metrical verses). One of the core philosophies of the texts teaches the non-existence of cognitive objects; while holding such a view leads to an attitude of dispassion towards worldly matters.
Chapter 5
rāghavapraśno nāma sargaḥ |
pañcamaḥ sargaḥ |
vasiṣṭhaḥ |
idamuttamasiddhāntasundaraṃ sundarākṛte |
upaśāntiprakaraṇaṃ śṛṇuṣvāvahito hitam || 1 ||
[Analyze grammar]
dīrghasaṃsāramāyeyaṃ rāma rājasatāmasaiḥ |
dhāryate puruṣairnityaṃ sustambhairiva maṇḍapaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
sattvasthajātibhirvīraistvādṛśairguṇabṛṃhitaiḥ |
helayā tyajyate pakvā māyeyaṃ tvagivoragaiḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
ye sattvajātayaḥ prājñāstathā rājasasāttvikāḥ |
vicārayanti te sādho jagatpūrvāparaṃ param || 4 ||
[Analyze grammar]
śāstrasajjanasatkārasaṅgenāpagatainasām |
sārāvalokinī buddhirjāyate dīpikopamā || 5 ||
[Analyze grammar]
svayameva vicāreṇa vicāryātmānamātmanā |
yāvannādhigataṃ jñeyaṃ na tāvadadhigamyate || 6 ||
[Analyze grammar]
prajñāvatāṃ nayavatāṃ dhīrāṇāṃ kulaśālinām |
jātyā rājasasattvānāṃ mukhyastvaṃ kulanandana || 7 ||
[Analyze grammar]
svayamālokaya prājña saṃsārārambhadṛṣṭiṣu |
kiṃ satyaṃ kimasatyaṃ vā bhava satyaparāyaṇaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
ādāvante ca yannāsti kīdṛśī tasya satyatā |
ādāvante ca yannityaṃ tatsatyaṃ rāma netarat || 9 ||
[Analyze grammar]
ādyantāsanmaye yasya vastunyārajyate manaḥ |
tasya mugdhapaśorjantorvivekaḥ kena janyate || 10 ||
[Analyze grammar]
jāyate mana eveha mana eveha vardhate |
samyagdarśanadṛṣṭyā tu mana eva vilīyate || 11 ||
[Analyze grammar]
rāmaḥ |
jñātametanmayā brahmanyathāsminbhuvanatraye |
mana eva hi saṃsāri jarāmaraṇabhājanam || 12 ||
[Analyze grammar]
yastasyottaraṇopāyastaṃ me brūhi viniścitam |
hārdaṃ tamastvayārkeṇa rāghavāṇāṃ vināśyate || 13 ||
[Analyze grammar]
vasiṣṭhaḥ |
pūrvaṃ rāghava śāstreṇa vairāgyeṇa vareṇa ca |
tathā sajjanasaṅgena nīyate puṇyatāṃ manaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
saujanyabṛṃhitaṃ ceto yadā vairāgyamāgatam |
tadānugamyā guravo vijñānaguravo hi ye || 15 ||
[Analyze grammar]
tatastadupadiṣṭena kṛtvā dhyānārcanādikam |
krameṇa padamāpnoti tad yatparamapāvanam || 16 ||
[Analyze grammar]
vicāreṇāvadātena paśyatyātmānamātmanā |
indunā śītalenāntarbimbaṃ svamiva tejasā || 17 ||
[Analyze grammar]
tāvadbhavamahāmbhodhau janastṛṇavaduhyate |
vicārataṭaviśrāntimeti yāvanna cetasā || 18 ||
[Analyze grammar]
vicāreṇa parijñātavastuno'sya janasya dhīḥ |
sarvānadhaḥ karotyādhīn somyāmbha iva vālukāḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
idaṃ rukmamidaṃ bhasma parijñāte iti sphuṭam |
na yathā hemakārasya moho jñātātmanastathā || 20 ||
[Analyze grammar]
akṣayo'yamanāśātmā svātmetyavagate ciram |
bhavatīti hi kasyeha mohasyāvasaraḥ kutaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
aparijñātasāre hi maṇau mūlye vimuhyate |
jñātasāre tvasandigdhamūlye kva kila mūḍhatā || 22 ||
[Analyze grammar]
he janā aparijñāta ātmā vo duḥkhasiddhaye |
parijñātastvanantāya sukhāyopaśamāya ca || 23 ||
[Analyze grammar]
miśrībhūtamivānena dehenopahatātmanā |
vyastīkṛtya svamātmānaṃ svasthā bhavata māciram || 24 ||
[Analyze grammar]
dehenāsya na sambandho manāgevāmalātmanaḥ |
hemnaḥ paṅkalaveneva tadgatasyāpi mānavāḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
pṛthagātmā pṛthagdeho jalapadmadalopamau |
ūrdhvabāhurviraumyeṣa na ca kaścicchṛṇoti me || 26 ||
[Analyze grammar]
jaḍadharmi mano yāvadgartakacchapavatsthitam |
bhogamandavapurmūḍhaṃ vismṛtātmavicāraṇam || 27 ||
[Analyze grammar]
tāvatsaṃsāratimiraṃ sendunāpi savahninā |
arkadvādaśakenāpi manāgapi na bhidyate || 28 ||
[Analyze grammar]
samprabuddhe hi manasi svāṃ vivecayati sthitim |
naiśamarkodaya iva tamo hārdaṃ palāyate || 29 ||
[Analyze grammar]
nityamuttamabodhāya bhogaśayyāgataṃ manaḥ |
bodhayedbhavabhedāya bhavo hyatyantaduḥkhadaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
yathā rajobhirgaganaṃ yathā kamalamambubhiḥ |
na lipyate'pi saṃśliṣṭairdehairātmā tathaiva vaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
kardamādi yathā hemnaśśliṣṭameva pṛthaksthitam |
nāntaḥ pariṇatiṃ yāti jaḍo dehastathātmanaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
sukhaduḥkhānubhāvitvamātmanītyavabudhyate |
asatyameva gagane dvīndutāmlānate yathā || 33 ||
[Analyze grammar]
sukhaduḥkhe hi dehasya sarvātītasya nātmanaḥ |
ete hyajñānakasyaiva tasminnaṣṭe na kasyacit || 34 ||
[Analyze grammar]
na kasyacitsukhaṃ kiñcidduḥkhaṃ ca na ca kasyacit |
sarvamātmamayaṃ śāntamanantaṃ paśya rāghava || 35 ||
[Analyze grammar]
imā yāḥ paridṛśyante vitatāḥ sṛṣṭidṛṣṭayaḥ |
payasīva taraṅgāstāḥ piñchā vyomnīva vātmani || 36 ||
[Analyze grammar]
yathā maṇirdadātyātmacchāyāḥ svayamakāraṇam |
tejomayīstathaivāyamātmā sṛṣṭīḥ prayacchati || 37 ||
[Analyze grammar]
ātmā jagacca sumate naikaṃ na dve na cāpyasat |
ābhāsamātramevedamitthaṃ samprati jṛmbhate || 38 ||
[Analyze grammar]
samastaṃ khalvidaṃ brahma sarvamātmedamātatam |
ahamanyadidaṃ cānyaditi bhrāntiṃ tyajānagha || 39 ||
[Analyze grammar]
tate brahmaghane nitye sambhavanti na kalpanāḥ |
vicchittayaḥ payorāśau yathā rāma jaletarāḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
ekasminneva sarvasminparamātmani vistṛte |
dvitīyā kalpanā nāsti vahnau himakaṇo yathā || 41 ||
[Analyze grammar]
bhāvayannātmanātmānaṃ cidrūpeṇaiva cinmayam |
jagajjālamayaṃ hyātmā svayamātmani jṛmbhate || 42 ||
[Analyze grammar]
na śoko'sti na moho'sti na janmāsti na janmavān |
yadastīha tadevāsti vijvaro bhava rāghava || 43 ||
[Analyze grammar]
samaḥ svasthaḥ sthiramatiśśāntaśśāntamanā muniḥ |
maunī varamaṇisvaccho vijvaro bhava rāghava || 44 ||
[Analyze grammar]
nirdvandvo nityasattvastho niryogakṣema ātmavān |
advitīyo viśokātmā vijvaro bhava rāghava || 45 ||
[Analyze grammar]
viviktaśśāntasaṅkalpo dhīradhīrūrjitāśayaḥ |
yathāprāptānuvartī ca vijvaro bhava rāghava || 46 ||
[Analyze grammar]
vītarāgo nirāyāso vimanā vītakalmaṣaḥ |
nādātā na parityāgī vijvaro bhava rāghava || 47 ||
[Analyze grammar]
viśvātītaṃ padaṃ prāptaḥ prāptaprāptavyapūritaḥ |
pūrṇārṇavavadakṣubdho vijvaro bhava rāghava || 48 ||
[Analyze grammar]
vikalpajālanirmukto māyāñjanavivarjitaḥ |
ātmanātmani tṛptātmā vijvaro bhava rāghava || 49 ||
[Analyze grammar]
anantāpāraparyantavapurātmavidāṃ varaḥ |
dharādharaśirodhīro vijvaro bhava rāghava || 50 ||
[Analyze grammar]
ātmanyevātmanaudāryaṃ bhaja pūrṇa ivārṇavaḥ |
ātmanyevātmanāhlādaṃ bhaja pūrṇendubimbavat || 51 ||
[Analyze grammar]
viśvaprapañcaracaneyamasatyarūpā nāsatyarūpamanudhāvati nāma tajjñaḥ |
tajjño'si śāntakalano'si nirāmayo'si nityodito'si bhava sundara śāntaśokaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
ekātapatramavanau guruṇopadiṣṭaḥ samyakprapālaya ciraṃ samayeha dṛṣṭyā |
rājyaṃ samastaguṇarañjitarājalokastyāgo na yukta iha karmasu nāpi rāgaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Moksopaya Chapter 5
The Yogavasistha of Valmiki
by Vasudeva Laxmana Sharma Pansikar (2008)
With the Commentary Vasistha Maharamayana Tatparyaprakasa (Volume I and II): Sanskrit Only; [Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd.]
Buy now!