Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 5
evaṃ vimalabuddhyādiyuto yāvat sa tiṣṭhati |
mṛgāṅkadatto bhillādhipatermāyābaṭorgṛhe || 1 ||
[Analyze grammar]
tāvattatsaṃnidhāvetya tamātmīyaścamūpatiḥ |
ekadā śabarādhīśaṃ sasaṃrambho vyajijñapat || 2 ||
[Analyze grammar]
tvadādeśādvicinvadbhir bhagavatyāḥ kṛte prabho |
upahārāya puruṣaḥ prāpto 'smābhiḥ sa tādṛśaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
yenāsmadvīrayodhānāṃ khaṇḍitaṃ śatapañcakam |
ānītaś ca sa bhūyiṣṭhaprahāravivaśīkṛtaḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa pulindendraḥ senāpatim uvāca tam |
praveśyatāmihaivāśu so 'smākaṃ darśyatāmiti || 5 ||
[Analyze grammar]
tataḥ praveśitas tena yāvat sarvaiḥ sa dṛśyate |
śastrakṣatodyadraktāktaraṇadhūlīkalaṅkitaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
gaṇḍasindūrasaṃpṛktasravaddānāmbupaṅkilaḥ |
pāśair viveṣṭito ghūrṇanmatto baddha iva dvipaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
tāvattaṃ pratyabhijñāya mantriṇaṃ svaṃ guṇākaram |
mṛgāṅkadatto dhāvitvā kaṇṭhe prarudito 'grahīt || 8 ||
[Analyze grammar]
buddhvātha tatsakhibhyas taṃ sa bhillendro guṇākaram |
prahvastamāśvāsitavān pādalagnaṃ nijaprabhoḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
praveśya ca gṛhaṃ snātaṃ taṃ baddhavraṇapaṭṭakam |
upācaradbhiṣakproktaiḥ sa pathyaiḥ pānabhojanaiḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
tato mṛgāṅkadattastaṃ samāśvastaṃ svamantriṇam |
sakhe kathaya vṛttāntaḥ kastaveti sa pṛṣṭavān || 11 ||
[Analyze grammar]
atha sarveṣu śṛṇvatsu sa jagāda guṇākaraḥ |
śrūyatāṃ deva vṛttāntamātmīyaṃ kathayāmi vaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
tato nāgasya śāpena bhavadbhyo 'haṃ viyojitaḥ |
na kiṃcidavidaṃ mohāddūrāṃ tāmaṭavīṃ bhraman || 13 ||
[Analyze grammar]
cirātsaṃprāptabuddhiś ca duḥkhito 'hamacintayam |
aho duḥśikṣitasyaiṣa vilāsaḥ ko'pi vedhasaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
mṛgāṅkadattaḥ khidyeta sthito harmyatale 'pi yaḥ |
so 'syāmaṭavyāṃ saṃtaptasikatāyāṃ kathaṃ bhavet || 15 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ ca te vayasyāḥ syurityantarvimṛśanmuhuḥ |
daivātsaṃprāptavānasmi paryaṭanvindhyavāsinīm || 16 ||
[Analyze grammar]
tasyā upāhṛtānekanānājīvamaharniśam |
prāviśaṃ bhavanaṃ devyāḥ kṛtāntasadanopamam || 17 ||
[Analyze grammar]
tatra devīṃ praṇamyāhamapaśyaṃ puruṣaṃ śavam |
kaṇṭhāntargatanistriṃśahastamātmopahāriṇam || 18 ||
[Analyze grammar]
taṃ dṛṣṭvaiva punarduḥkhahetorme tvadviyoginaḥ |
abhūdātmopahāreṇa devīṃ toṣayituṃ matiḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
tatkhaḍgam eva dhāvitvā yāvadasmi gṛhītavān |
tāvannivārayantīva dūrādvārdhakakampinā || 20 ||
[Analyze grammar]
śirasā samupetyaiva sakṛpā kāpi tāpasī |
nirvāya maraṇātpṛṣṭvā vṛttāntaṃ nijagāda mām || 21 ||
[Analyze grammar]
maivaṃ kṛthāḥ punardṛṣṭo mṛtānām apisaṃgamaḥ |
kiṃ punarjīvatāṃ putra tathā caitāṃ kathāṃ śṛṇu || 22 ||
[Analyze grammar]
ahicchattreti nāmnāsti vikhyātā nagarī bhuvi |
tasyām udayatuṅgākhyaḥ purābhūdrājakuñjaraḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
tasya kṣattā ca kamalamatir nāma mahānabhūt |
vinītamatirityāsīttasyāpy asadṛśaḥ sutaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
samāhṛtaguṇenāpi prāpi yasya na tulyatā |
sacchidreṇa mṛṇālena cāpena kuṭilena ca || 25 ||
[Analyze grammar]
sa kadācitsudhādhautaprāsādopari pañcake |
sthito dadarśa śītāṃśumudgacchantaṃ niśāmukhe || 26 ||
[Analyze grammar]
kāmakalpadrumotthena pallavena vinirmitam |
rajanyā vāsavadiśaḥ karṇapūramivojjvalam || 27 ||
[Analyze grammar]
kramāttadraśmijālaiś ca jagadvīkṣya virājitam |
sa vinītamatirjātahṛdullāso vyacintayat || 28 ||
[Analyze grammar]
aho candrikayā mārgāḥ sudhayevāvabhāsitāḥ |
dṛśyante tadamīṣveko gatvā na viharāmi kim || 29 ||
[Analyze grammar]
iti dhyātvaiva sa dhanurdharo nirgatya paryaṭan |
krośamātraṃ gato 'kasmācchuśrāva ruditadhvanim || 30 ||
[Analyze grammar]
gatvā tadanusāreṇa dadarśaikāṃ sa kanyakām |
divyarūpāṃ prarudatīṃtarumūlasamāśrayām || 31 ||
[Analyze grammar]
papraccha ca śubhe kā tvaṃ kiṃ cāyaṃ nīyate tulām |
mukhenduḥ samalasyendostvayāśrumalinīkṛtaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
ity uktā tena sāvocat sutā nāgapater aham |
kanyā vijayavatyākhyā mahātman gandhamālinaḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
sa me pitā raṇānnaṣṭaḥ śapto vāsukinaikadā |
yāsyasi tvaṃ ripoḥ pāpa jitaḥ sandāsatāmiti || 34 ||
[Analyze grammar]
tacchāpātsa ca yakṣeṇa kālajihvena vairiṇā |
jitvā manonugaḥ puṣpabhāravāhīkṛtaḥ sadā || 35 ||
[Analyze grammar]
tadduḥkhāttatkṛte gaurīṃ tapasāhamatoṣayam |
pratyakṣībhūya me sā ca bhagavatyevam abravīt || 36 ||
[Analyze grammar]
vatse śṛṇvasti saraso mānasasyāntare mahat |
sahasradalavistīrṇaṃ sphāṭikaṃ divyamambujam || 37 ||
[Analyze grammar]
yadarkakarasaṃsparśakīrṇatejo virājate |
śeṣasyeva śiro bhūriphaṇaṃ ratnāṃśupiñjaram || 38 ||
[Analyze grammar]
tad ekadā vaiśravaṇo dṛṣṭvā snātvātra mānase |
jātaśraddho 'mbuje tasmin harasyārabhatārcanam || 39 ||
[Analyze grammar]
tatkālaṃ cānugās tasya yakṣās tatra sarontare |
vijahruścakrahaṃsādirūpair vāricarocitaiḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
tatra yuṣmadripos tasya kālajihvasya daivataḥ |
vidyujjihva iti jyeṣṭho bhrātā yakṣaḥ priyāsakhaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
krīḍaṃś cakrāhvarūpeṇa pakṣavikṣepaghaṭṭanāt |
kuberasya karāgrasthamarghyapātramapātayat || 42 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa dhanadaḥ kruddhaḥ śāpenātraiva mānase |
cakrāhvam eva taṃ cakre vidyujjihvaṃ sabhāryakam || 43 ||
[Analyze grammar]
tathākṛtaṃ ca saṃprītyā rātrau rātrau vinodayan |
kṛtatatpreyasīrūpo virahāturamagrajam || 44 ||
[Analyze grammar]
kālajihvo 'dya tatrāste sa divā nijarūpabhṛt |
dāsīkṛtena tvatpitrā sahito gandhamālinā || 45 ||
[Analyze grammar]
tattatra preryatāṃ putri pratīhārasutastvayā |
ahicchatro mahāsvīro vinītamatirudyamī || 46 ||
[Analyze grammar]
imamaścaṃ ca khaḍgaṃ ca gṛhāṇābhyāṃ vijitya tam |
yakṣaṃ sa hi pravīras te janakaṃ mocayiṣyati || 47 ||
[Analyze grammar]
khaḍgaratnasya caitasya svāmī bhavati yaḥ pumān |
sa jitvā nikhilāñ śatrūn rājā bhavati bhūtale || 48 ||
[Analyze grammar]
evam uktvāśvakhaḍgau me devī dattvā tiro 'bhavat |
atha tvatpreraṇāyādya krameṇāhamihāgatā || 49 ||
[Analyze grammar]
devīprasādasahitaṃ vīkṣya tvāṃ nirgataṃ niśi |
yuktyā cānītavatyasmi saṃśrāvya ruditadhvanim || 50 ||
[Analyze grammar]
tadetatsādhayeṣṭaṃ me subhageti tayārthitaḥ |
sa vinītamatistasyāḥ pratipede tatheti tat || 51 ||
[Analyze grammar]
tato gatvaiva sā nāgakanyā tatkṣaṇam eva tam |
vājinaṃ javanaṃ śvetaṃ piṇḍibhūtamivaindavam || 52 ||
[Analyze grammar]
raśmijālaṃ diganteṣu tamo hantuṃ pradhāvitam |
tac ca vīrāvalokinyā viprekṣitam iva śriyā || 53 ||
[Analyze grammar]
khaḍgaratnam upānīya satāragaganacchavi |
tasmai vinītamataye samarpayata te ubhe || 54 ||
[Analyze grammar]
so 'pyāttakhaḍgasturagaṃ tamāruhya tayā saha |
prasthito 'śvaprabhāveṇa tadaiva prāpa mānasam || 55 ||
[Analyze grammar]
vātoddhūtāmbujakaraṃ cakravākārtakūjitaiḥ |
niṣedhadiva mā meti kālajihvānukampayā || 56 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā sa tatra yakṣāṇāṃ vaśe taṃ gandhamālinam |
muktaye tasya tān kṣudrān vyadrāvayad asikṣatān || 57 ||
[Analyze grammar]
taddṛṣṭvā sa saromadhyānmuktacakrāṅganāvapuḥ |
kālajihvaḥ samuttasthau prāvṛṇmegha ivennadan || 58 ||
[Analyze grammar]
pravṛtte cāhave vyomni kālajihvaṃ tamutplutam |
vinītamatirutplutya sāśvaḥ keśeṣu so 'grahīt || 59 ||
[Analyze grammar]
chettumicchati yāvac ca śiraḥ khaḍgena tasya saḥ |
tāvat sa kṛpaṇaṃ jalpanyakṣastaṃ śaraṇaṃ yayau || 60 ||
[Analyze grammar]
dadau ca tasmai muktaḥ sannītighnaṃ svāṅgulīyakam |
prahvo mumoca dāsyāc ca nāgaṃ taṃ gandhamālinam || 61 ||
[Analyze grammar]
gandhamālī ca mudito vinītamataye tadā |
tasmai sutāṃ tāṃ vijayavatīṃ dattvā gṛhānagāt || 62 ||
[Analyze grammar]
tataḥ khaḍgāṅgulīyāśvakanyāratnayutaḥ kṛtī |
sa vinītamatirjāte prabhāte gṛhamāyayau || 63 ||
[Analyze grammar]
tatrābhinanditaḥ pitrā pṛṣṭavṛttāntatoṣiṇā |
rājñā ca svena tāṃ nāgakanyāṃ sa pariṇītavān || 64 ||
[Analyze grammar]
atha ratnaiścaturbhistair guṇaiḥ svaiścopabṛṃhitam |
pitā kadācitkamalamatiḥ provāca taṃ rahaḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
ihāsyodayatuṅgasya sutaiṣā yāsti bhūpate |
putrodayavatī nāma sarvavidyāsu śikṣitā || 66 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ paṇaḥ kṛto 'nena yo vipraḥ kṣattriyo 'pi vā |
vāde parājayetaitāṃ tasmai dadyāmimāmiti || 67 ||
[Analyze grammar]
parājitāś ca vādena vādino 'nye 'nayākhilāḥ |
jagadāścaryarūpeṇa rūpeṇevāmarāṅganāḥ || 68 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ caikavīraḥ svakṣatravāde tūṣṇīṃ ca tatkatham |
sthito 'si vijayasvaināṃ vāde pariṇayasva caf || 69 ||
[Analyze grammar]
ity uktastena pitrā savinītamatirabravīt |
peśalābhiḥ saha strībhir vādaḥ kastāta mādṛśām || 70 ||
[Analyze grammar]
tathāpyetaṃ tvadādeśaṃ kariṣyāmītyudīrite |
prauḍhena tena sa yayau tatpitā kṣitipāntikam || 71 ||
[Analyze grammar]
rājaputryā samaṃ vādaḥ prātardeva kariṣyate |
vinītamatinetyatra sa taṃ bhūpaṃ vyajijñapat || 72 ||
[Analyze grammar]
bhūpena pratipannārtho gṛhametya ca sūnave |
vinītamataye tasmai tat tathaiva śaśaṃsa saḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prāptaḥ svayaṃ tena rājahaṃsena saṃśritām |
vinītamatirāgatya vādī vidvatsabhābjinīm || 74 ||
[Analyze grammar]
bhāsvān sa bhāsayām āsa lolalocanaṣaṭpadaiḥ |
vilokyamāno 'bhimukhair guṇivṛndais tadāśritaiḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāntare cāyayau sā tatrodayavatī śanaiḥ |
rājaputrī guṇākṛṣṭā kāmasyeva dhanurlatā || 76 ||
[Analyze grammar]
śobhitā guṇavadbhiḥ svaiścāruśabdair vibhūṣaṇaiḥ |
tatpūrvapakṣopakṣepam iva kurvadbhir āditaḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
nirdoṣe nirmalā cetsyādindulekhāmbare tataḥ |
bhajetsāmyaṃ niṣaṇṇāyāstasyā marakatāsane || 78 ||
[Analyze grammar]
cakre 'tha pūrvapakṣaṃ sā sphuraddantāṃśutantuṣu |
gumphayantīva suślakṣṇapadaratnamayīṃ srajam || 79 ||
[Analyze grammar]
tamavadyārthasiddhāntaṃ sa vinītamatirvyadhāt |
kṣaṇānniruttarīkṛtya sumukhīṃ tāṃ pade pade || 80 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sabhyaiḥ stute tasminsātmano rājaputrikā |
parājaye 'pi sadbhartṛlābhājjayamamanyata || 81 ||
[Analyze grammar]
sa cāpy udayatuṅgo 'tha rājā hṛṣṭo 'tra tāṃ sutām |
tasmai vinītamataye dadau vādapaṇārjitām || 82 ||
[Analyze grammar]
taddattaratnapūrṇo 'tra sa vinītamatis tataḥ |
tābhyāṃ nāgasutārājasutābhyāṃ saha tasthivān || 83 ||
[Analyze grammar]
ekadā jīyamāno 'nyair dyūtastho vyākulāśayaḥ |
nirbandhādbrāhmaṇenaitya sa bhojanamayācyata || 84 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa karṇe bhṛtyasya kathayitvā krudhā vṛtaḥ |
vastreṇācchādya sikatāpātramasmāyadāpayat || 85 ||
[Analyze grammar]
sa tadvipro gṛhītvaiva gurutvātsahiraṇyakam |
matvā praharṣād ekāntamṛjurgatvodaghāṭayat || 86 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā ca vālukāpūrṇamutsārya dharaṇītale |
vipralabdho 'smi teneti viṣaṇṇaḥ svagṛhaṃ yayau || 87 ||
[Analyze grammar]
vinītamatirapyetadavicintya vimucya tat |
dyūtaṃ tasthau yathākāmaṃ svagṛheṣu priyāsakhaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
yāti kāle ca jarasā viśliṣyatsaṃdhivigrahaḥ |
so 'bhūd udayatuṅgo 'tra rājā rājyabharākṣamaḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
tato jāmātaraṃ rājye vinītamatim eva tam |
so 'bhiṣicya yayau gaṅgāmaputro dehamuktaye || 90 ||
[Analyze grammar]
prāptarājyaś ca nacirātsa vinītamatis tataḥ |
aśvakhaḍgaprabhāveṇa jigāyāpi diśo daśa || 91 ||
[Analyze grammar]
ītighnasyāṅgulīyasya prabhāvādasya cābhavat |
rāṣṭraṃ nīrogadurbhikṣaṃ rājño raghupateriva || 92 ||
[Analyze grammar]
ekadābhyāyayau taṃ ca bhikṣurdeśāntarānnṛpam |
ratnacandramatir nāma vādidviradakesarī || 93 ||
[Analyze grammar]
sa ca bhikṣuḥ kṛtātithyo rājānaṃ taṃ guṇipriyam |
prārthayām āsa vādārthamīdṛśaṃ ca paṇaṃ jagau || 94 ||
[Analyze grammar]
tvayā jitena rājendra grāhyaṃ sugataśāsanam |
mayā jitena śuśrūṣyā viprāḥ saṃtyajya cīvaram || 95 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā tathety uktvā vādaṃ tena sahākarot |
sa vinītamatī rājā bhikṣuṇā dinasaptakam || 96 ||
[Analyze grammar]
aṣṭame 'hani bhikṣustaṃ sa jigāya mahīpatim |
yenodayavatī vādimuṇḍamudgarikā jitā || 97 ||
[Analyze grammar]
tatastenopadiṣṭaṃ sa bhikṣuṇā saugataṃ matam |
sattvopakārapuṇyāḍhyaṃ jātaśraddho 'grahīnnṛpaḥ || 98 ||
[Analyze grammar]
bhīkṣūṇāṃ brāhmaṇādīnāṃ sarveṣāṃ ca cakāra saḥ |
vihārasattravasatīr jinapūjāparāyaṇaḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
tadabhyāsopaśāntaś ca bhikṣostasmādayācata |
sa bodhisattvacaryāyāmājñāṃ sattvopakāriṇīm || 100 ||
[Analyze grammar]
so 'tha bhikṣustamāha sma rājanvigatakalmaṣaiḥ |
bodhisattvamahācaryā caritavyeha netaraiḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
tava cāsmādṛśair lakṣyaṃ sthūlaṃ nāsty eva kilbiṣam |
kiṃ tu tvaṃ sūkṣmamanayā yuktyānviṣya śamaṃ naya || 102 ||
[Analyze grammar]
ity uktvopādiśat tasmai sa bhikṣuḥ svapnamāṇavam |
so 'pi tena nṛpaḥ svapnaṃ dṛṣṭvāsmai prātarabhyadhāt || 103 ||
[Analyze grammar]
ācārya jāne svapne 'dya paralokamahaṃ gataḥ |
tatra kṣudhārthitānnaṃ māṃ puruṣā daṇḍino 'bruvan || 104 ||
[Analyze grammar]
bhuṅkṣvaitā bhūyasī rājannarjitāstaptavālukāḥ |
yā dattāḥ kṣudhitāya prāgbrāhmaṇāyārthine tvayā || 105 ||
[Analyze grammar]
dattvā daśa svarṇakoṭīḥ pāpādasmādvimokṣyase |
ity ukto daṇḍahastaistaiḥ prabuddho 'haṃ niśākṣaye || 106 ||
[Analyze grammar]
evam uktvā tadākhyāya mūlaṃ dattvā ca tā daśa |
svarṇakoṭīḥ punaścakre sa rājā svapnamāṇavam || 107 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā punaś ca sa svapnam utthāyoṣasyavarṇayat |
adyāpi dattaṃ svapne taiḥ kṣudhitasya paratra me || 108 ||
[Analyze grammar]
vālukābhojanaṃ puṃbhiḥ pṛṣṭāste ca tato mayā |
datte 'pi dāne bhokṣyāmi kimimāḥ sikatā iti || 109 ||
[Analyze grammar]
tatas te mā rudanti sma taddānaṃ tava niṣphalam |
tatraikaṃ viprasaṃbandhi suvarṇamabhavadyataḥ || 110 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā prabuddho 'hamiti svapnamudīrya saḥ |
rājā prāyacchadarthibhyaḥ svarṇakoṭīḥ punardaśa || 111 ||
[Analyze grammar]
cakre tataś ca bhūyo 'pi niśāyāṃ svapnam āṇavam |
dṛṣṭvā punaś ca sa svapnamutthāyoṣasyavarṇayat || 112 ||
[Analyze grammar]
adyāpyaho taiḥ puruṣaistadeva sikatāśanam |
dattaṃ paratra me svapne pṛṣṭaścokto 'smi tair idam || 113 ||
[Analyze grammar]
rājaṃstadapi te dānaṃ niṣphalaṃ dasyubhir yataḥ |
aṭavyāṃtava deśe 'dya muṣitvā nihato dvijaḥ || 114 ||
[Analyze grammar]
na ca rakṣā tvadīyābhūdarakṣāviphalaṃ tataḥ |
tattavādyatanaṃ dānaṃ taddehi dviguṇaṃ punaḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
śrutvaiveha prabuddho 'hamityākhyāya sa bhikṣave |
gurave nṛpatiḥ svapnaṃ dānaṃ taddviguṇaṃ dadau || 116 ||
[Analyze grammar]
tato jagāda taṃ bhikṣumācārya kathamīdṛśaḥ |
bahucchidro 'nupālyaḥ syāddharmo jagati mādṛśaiḥ || 117 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā so 'bravīdbhikṣurdeva naitāvatā budhaiḥ |
dharmasya rakṣaṇavidhau kāryānutsāhinī matiḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
dhīrānutsāhasaṃpannānsvadharmānavamāninaḥ |
devatā abhir akṣanti puṣṇantyeṣāṃ ca vāñchitam || 119 ||
[Analyze grammar]
tathā cedaṃ bhagavato bodhisattvasya jātakam |
vārāhaṃ na śrutaṃ rājanyadi tacchrūyatāṃ tvayā || 120 ||
[Analyze grammar]
purā guhāyāṃ vindhyādrāvāsīdbuddhāṃśasaṃbhavaḥ |
varāhaḥ ko'pi suhṛdā markaṭena samaṃ sudhīḥ || 121 ||
[Analyze grammar]
sa sarvasattvahitakṛtsakhyā tena yutaḥ sadā |
atithīn pūjayan kālaṃ nināya svocitaiḥ kramaiḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
ekadā codabhūt tatra durdinaṃ pañca vāsarān |
acchinnadhārāvicchinnaprāṇisaṃcāradāruṇam || 123 ||
[Analyze grammar]
pañcame 'hni varāhasya suptasya sakaperniśi |
agāttasya guhādvāraṃ siṃho bhāryāsutānvitaḥ || 124 ||
[Analyze grammar]
sa siṃhas tatra bhāryāṃ tāmavādīddurdine dhruvam |
mariṣyāmo 'dya dīrghe 'sminnaprāptaprāṇinaḥ kṣudhā || 125 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sābravītsiṃhī sarve tāvatkṣudhā vayam |
na bhavāmastadekāṃ māṃ bhuktvā dvau jīvataṃ yuvām || 126 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ hi prabhurayaṃ putraḥ prāṇasarvasvamāvayoḥ |
mādṛśī bhavitānyā te tanmayaivāstu vāṃ śivam || 127 ||
[Analyze grammar]
evamanyonyasaṃlāpo jāyāpatyostayostadā |
daivātprabuddhaḥ śuśrāva sa varāho mahāśayaḥ || 128 ||
[Analyze grammar]
prītaścācintayaddiṣṭyā kva niśeyaṃ kva durdinam |
kva cedṛgatithiprāptiraho puṇyodayo 'dya me || 129 ||
[Analyze grammar]
tadvighno na bhavedyāvattāvatkṣaṇavināśinā |
kimanena na dehena tarpayāmyatithīnamūn || 130 ||
[Analyze grammar]
ity utthāya sa nirgatya varāhaḥ snigdhayā girā |
siṃhaṃ jagāda taṃ bhadra mā gamastvaṃ viṣāditām || 131 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ sasutadārasya bhakṣyaḥ prāpto 'smyahaṃ tava |
tadbhuṅkṣva māmiti kroḍenokte tena sa kesarī || 132 ||
[Analyze grammar]
hṛṣṭastām abravīdbhāryāṃ pūrvaṃ bhuṅktāmayaṃ śiśuḥ |
anantaramahaṃ bhokṣye bhokṣyase tvamataḥ param || 133 ||
[Analyze grammar]
tathety ukte tayā pūrvaṃ siṃhapotena bhakṣite |
kroḍasya tasya māṃse 'tha siṃho bhoktuṃ pracakrame || 134 ||
[Analyze grammar]
bhuñjānaṃ catamāha sma mahāsattvaḥ sa sūkaraḥ |
śīghraṃ pibaitad raktaṃ me yāvad bhūmau na līyate || 135 ||
[Analyze grammar]
kuru tṛptiṃ ca manmāṃsaiḥ śeṣamaśnātu te priyā |
iti jalpan kramāt tena sa siṃhenāsthiśeṣatām || 136 ||
[Analyze grammar]
nīto 'pi sūkaraḥ prāṇaiḥ sattvastho na vyamucyata |
tatra taddhair yaparyantamavekṣitum iva sthitaiḥ || 137 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca sā kṣudhāklāntā siṃhī tatra vyapadyata |
sa sutaḥ kvāpy agāt siṃhaḥ kṣīyate sma ca yāminī || 138 ||
[Analyze grammar]
atrāntare prabuddhaḥ sa sakā nirgatya markaṭaḥ |
varāhaṃ taṃtathābhūtaṃ dṛṣṭvā papraccha saṃbhramāt || 139 ||
[Analyze grammar]
kenāsvasthā kṛteyaṃ te brūhi śaknoṣi cetsakhe |
tac chrutvā sa yathāvṛttaṃ dhīro 'smai sūkaro 'bhyadhāt || 140 ||
[Analyze grammar]
tato rudansa taṃ natvā pādayoḥ kapirabravīt |
tvaṃ devatāṃśo yenātmā tiryaktvānmocito 'mutaḥ || 141 ||
[Analyze grammar]
tatkaṃcidabhilāṣaṃ me brūhi saṃsādhayāmi te |
ity uktastena kapinā sa varāho jagādatam || 142 ||
[Analyze grammar]
yo vayasyābhilāṣo me duḥsādhyo vidhināpi saḥ |
paśyato me mṛtā yeyaṃ kṣudhā siṃhī tapasvinī || 143 ||
[Analyze grammar]
eṣā saṃprāptapūrvāṅgaṃ punarmāṃ prāsptajīvitā |
bhuktvā tṛpyatviti sakhe ceto hi mama vāñchati || 144 ||
[Analyze grammar]
iti taṃ vādinaṃ kroḍaṃ pratyakṣībhūya pāṇinā |
parāmṛśya vyadhāddharmo munīndraṃ divyavigraham || 145 ||
[Analyze grammar]
uvāca ca mayaiveyaṃ māyā siṃhādirūpiṇās |
kṛtābhūttvāṃ parārthaikabaddhakakṣyaṃ jigīṣatā || 146 ||
[Analyze grammar]
tvayā tvakhaṇḍasattvena parārthe prāṇadāyinā |
vijitya māmimaṃ dharmaṃ prāptaivādya munīndratā || 147 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā dharmamālokya puraḥsthaṃ so 'bravīnmuniḥ |
sakhyāvasminnasaṃtyaktatiryaktve markaṭe 'dhunā || 148 ||
[Analyze grammar]
na māṃ prīṇāti bhagavan prāptāpy eṣā munīndratā |
śrutvaitat sa muniṃ cakre dharmas tam api markaṭam || 149 ||
[Analyze grammar]
dhruvaṃ phalāya mahate mahadbhiḥ saha saṃgamaḥ |
atha dharmastiro 'bhūtsa siṃhī cāntardadhe mṛtā || 150 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sattvabalāttyaktadharmotsāhair adurlabhāḥ |
devatākṛtasāhāyyai rājanvāñchitasiddhayaḥ || 151 ||
[Analyze grammar]
iti bhikṣorvacaḥ śrutvā sa vinītamatiḥ punaḥ |
dānaśūro nṛpaścakre rātrau taṃ svapnamāṇavam || 152 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā śaśaṃsa ca svapnaṃ prātastasmai sa bhikṣave |
jāne svapne 'dya māmevaṃ divyaḥ ko 'py avadanmuniḥ || 153 ||
[Analyze grammar]
putra niṣkalmaṣo bodhisattvacaryāṃ carādhunā |
tac chrutvaiva ca tadvākyaṃ prabuddho 'smyadya nirvṛtaḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
evaṃ nivedya gurave bhikṣave sa mahīpatiḥ |
jagrāha tāṃ mahācaryāṃ śubhe 'hni tadanujñayā || 155 ||
[Analyze grammar]
tasthau ca kāmānarthibhyo varṣann avirataṃ tataḥ |
dhanaṃ cāsyākṣayaṃ jajñe dharmamūlā hi saṃpadaḥ || 156 ||
[Analyze grammar]
athaikadā tamabhyetya brāhmaṇo 'rthī vyajijñapat |
vipro 'haṃ deva vāstavyaḥ pure pāṭaliputrake || 157 ||
[Analyze grammar]
tatrāgniśālām āvṛtya putro 'pi brahmarakṣasā |
āvṛto me na caitasminn upāyaḥ kramate mama || 158 ||
[Analyze grammar]
ato 'rthikalpavṛkṣaṃ tvāmāgato 'smīha yācitum |
dehyetatsarvadoṣaghnamaṅgulīyaṃ śivāya me || 159 ||
[Analyze grammar]
ityarthitaḥ sa vipreṇa tena rājāṅgulīyakam |
kālajihvādavāptaṃ tattasmai prādādavihvalaḥ || 160 ||
[Analyze grammar]
ādāya tadgate tasminvipre taya ca bhūpateḥ |
bodhisattvavratayaśo diganteṣv api paprathe || 161 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kadācidaparastasyāgāduttarāpathāt |
ko 'pīndukalaśo nāma rājaputro 'tithiḥ prabhoḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
sa kṛtapraśrayastena rājñā jñātottamānvayaḥ |
pṛṣṭakāmaś ca dhīreṇa rājaputrastam abravīt || 163 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ tāvadarthisārthasya khyātaścintāmaṇirbhuvi |
prāṇānām apite hy arthī na prayāti parāṅmukhaḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ cāskandya kanakakalaśākhyena rājyataḥ |
bhrātrā nirvāsitaḥ pitryādarthitvāttvam upāgataḥ || 165 ||
[Analyze grammar]
tadaśvakhaḍgaratne te ye state vīra dehi me |
yatprabhāveṇa dāyādaṃ jitvā rājyamavāpnuyām || 166 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvaivāśvakhaḍgau tau rājyarakṣāmaṇī api |
dadau rājasutāyāsmai sa vinītamatirnṛpaḥ || 167 ||
[Analyze grammar]
na ca tasyābhavatkaścidvikalpo dhīracetasaḥ |
adhomukheṣu muñcatsu niḥśvāsānapi mantriṣu || 168 ||
[Analyze grammar]
so 'tha prāptāśvakhaḍgaḥ san gatvā rājasutas tataḥ |
tatprabhāveṇa jitvā taṃ bhrātaraṃ rājyam āptavān || 169 ||
[Analyze grammar]
tadbhrātā so 'pi kanakakalaśo rājyataścyutaḥ |
tasyaṃ tāṃ nagarīmāgādvinītamatibhūpateḥ || 170 ||
[Analyze grammar]
agnipraveśaṃ kartuṃ ca duḥkhenārabhatātra saḥ |
tadbuddhvā sa nṛpo 'mātyānvinītamatirabravīt || 171 ||
[Analyze grammar]
eṣa sādhurimāṃ prāpto daśāṃ madaparādhataḥ |
tatsvarājyapradānena bhavāmyasyānṛṇo 'dhunā || 172 ||
[Analyze grammar]
parārthānupayuktena kiṃ rājyenāmunā ca me |
eṣa evānapatyasya putro me 'stu ca rājyabhṛt || 173 ||
[Analyze grammar]
ityuktvāhūya kanakakalaśāya sa taddadau |
tasmai svarājyaṃ saciveṣvanicchatsvapi bhūpatiḥ || 174 ||
[Analyze grammar]
dattarājyaś ca niragānnagaryāstatkṣaṇaṃ tataḥ |
bhāryābhyāṃ sahito dvābhyāṃ nirvikalpena cetasā || 175 ||
[Analyze grammar]
hā hā dhigjagadāpyāyī saṃpūrṇo 'mṛtadīdhitiḥ |
jātaś cāntaritaś caitya meghenākāṇḍapātinā || 176 ||
[Analyze grammar]
pravṛttaiścaiṣa sarvāśāpūraṇe sarvadehinām |
nītaś ca vidhinā kvāpi prajākalpadrumo nṛpaḥ || 177 ||
[Analyze grammar]
ityādyākrandamukharāstaddṛṣṭvā vihvalāstadā |
bāṣpāmbusiktavasudhāḥ paurāstamanu niryayuḥ || 178 ||
[Analyze grammar]
nivartya ca kathaṃcittānsabhāryo 'kampitas tataḥ |
sa vinītamatiḥ prāyādaraṇyaṃ pratyavāhanaḥ || 179 ||
[Analyze grammar]
kramātprāpārkasaṃtaptasikatāṃ nirjaladrumām |
marubhūmiṃ sa vidhinā sṛṣṭāṃ dhair yamavekṣitum || 180 ||
[Analyze grammar]
tadekadeśe tṛṣṇārto dūrādhvaklamaviklavaḥ |
niṣaṇṇaḥ sa kṣaṇaṃ jahre sapatnīko 'pi nidrayā || 181 ||
[Analyze grammar]
prabuddho vīkṣate yāvattāvattatra dadarśa saḥ |
svasattvotkarṣaniṣpannaṃ mahadudyānamadbhutam || 182 ||
[Analyze grammar]
phullābjaśītalasvacchasalilāpūrṇavāpikam |
nīlaśādvalasaṃchannaṃ phalabhārānatadrumam || 183 ||
[Analyze grammar]
pracchāyagatasuślakṣṇapṛthutuṅgaśilātalam |
dānaprabhāveṇākṛṣṭaṃ tridivād iva nandanam || 184 ||
[Analyze grammar]
svapnaḥ kiṃ nu bhramo vāyaṃ devatānugraho 'tha me |
iti tadvīkṣya vīkṣyaiṣa yāvac citrīyate nṛpaḥ || 185 ||
[Analyze grammar]
tāvaddyucāriṇā haṃsadvandvarūpeṇa kenacit |
siddhadvayena gaganādīritāmaśṛṇodgiram || 186 ||
[Analyze grammar]
rājan svasattvamāhātmye tava ko 'trātivismayaḥ |
tad asmin kānane svecchaṃ sadāpuṣpaphale vasa || 187 ||
[Analyze grammar]
iti siddhavacaḥ śrutvā nirvṛtas tatra kānane |
tapasyansaha patnībhyāṃ vinītamatirāsta saḥ || 188 ||
[Analyze grammar]
ekadā ca dadarśārācchilātalagato 'tra saḥ |
udbandhanena puruṣaṃ kam apy ātmavadhodyatam || 189 ||
[Analyze grammar]
drutaṃ gatvā priyair vākyair anunīya nivārya ca |
maraṇātkāraṇaṃ tatra puruṣaṃ taṃ sa pṛṣṭavān || 190 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa puruṣo 'vādīdāmūlaṃ śṛṇu vacmi te |
nāgaśūrasuto nāmnā somaśūro 'smi somakaḥ || 191 ||
[Analyze grammar]
so 'haṃ jātakanirdiṣṭacauryastacchāstravedibhiḥ |
tadbhītyādhyāpitaḥ pitrā dharmaśāstraṃ prayatnataḥ || 192 ||
[Analyze grammar]
tadadhītyāpi caurye 'haṃ pravṛtto duṣṭasaṃgateḥ |
kasya prākkarma keneha śakyate kartumanyathā || 193 ||
[Analyze grammar]
athaikadā cauramadhyādgṛhītvā purarakṣibhiḥ |
śūlādhiropaṇasthānaṃ vadhāya prāpito 'bhavam || 194 ||
[Analyze grammar]
tatkṣaṇaṃ rājasaṃbandhī bhagnālāno mahādvipaḥ |
matto vyapādayañjantūṃstadeva sthānamāgamat || 195 ||
[Analyze grammar]
tattrāsān māṃ parityajya kvāpi te vadhakā gatāḥ |
ahaṃ ca tumule tasmin palāyyaiva tato gataḥ || 196 ||
[Analyze grammar]
vadhāya nīyamānaṃ māṃ śrutvaivotkrāntajīvitam |
pitaraṃ lokato 'śrauṣaṃ mātrā me 'nugataṃ tataḥ || 197 ||
[Analyze grammar]
atha śokāturo bhrāmyan khinno dehavyayonmukhaḥ |
kramādidam ahaṃ prāpto vijano kānanaṃ mahat || 198 ||
[Analyze grammar]
iha praviṣṭamātraṃ māmakasmāddattadarśanā |
upetya kāpi divyā strī kṛtāśvāsābhyabhāṣata || 199 ||
[Analyze grammar]
tvaṃ vinītamateḥ putra rājarṣerimamāśramam |
prāpto gataṃ ca te pāpaṃ jñānaṃ tasmāc ca lapsyase || 200 ||
[Analyze grammar]
idamuktvā tiro 'bhūtsā bhrāmyaṃścāhamanāpnuvan |
rājarṣiṃ taṃ śucātmānaṃ tyaktumicchaṃstvayekṣitaḥ || 201 ||
[Analyze grammar]
ity uktavanta nītvā taṃ somaśūraṃ nijoṭajam |
āvedyātmānamatithiṃ sa rājarṣirapūjayat || 202 ||
[Analyze grammar]
kṛtāhāraś ca taṃ prahvaṃ nānādharmakathāntare |
nivārayiṣyann ajñānāt sa rājamunir abravīt || 203 ||
[Analyze grammar]
ajñānaṃ vatsa hātavyaṃ viparyastadhiyāṃ hi tat |
lokadvaye 'pi doṣāya śṛṇu cātrāgamaśrutim || 204 ||
[Analyze grammar]
pāñcāleṣu purā devabhūtināmābhavaddvijaḥ |
tasyābhūdbhogavatyākhyā bhāryā vedavataḥ satī || 205 ||
[Analyze grammar]
sā snānāya gate tasmiñ śākārthaṃ śākavāṭikām |
praviṣṭā dhāvakakharaṃ khādantaṃ śākamaikṣata || 206 ||
[Analyze grammar]
gṛhītalaguḍā taṃ ca sābhyadhāvatkharaś ca saḥ |
palāyamānaḥ patitaḥ śvabhre bhagnakhuro 'bhavat || 207 ||
[Analyze grammar]
tadbuddhvā so 'tra tatsvāmī krodhādāgatya dhāvakaḥ |
laguḍaiḥ pādaghātaiś ca brāhmaṇīṃ tāmatāḍayat || 208 ||
[Analyze grammar]
tena sākāṇḍavibhraṣṭagarbhābhūdgarbhiṇī satī |
tataḥ sa kharamādāya dhāvakaḥ svagṛhaṃ yayau || 209 ||
[Analyze grammar]
snātvāgato 'tha tadbhartā tadbuddhvā vīkṣya tāṃ ca saḥ |
bhāryāṃ vipraḥ purādhyakṣaṃ gatvodvigno vyajijñapat || 210 ||
[Analyze grammar]
sa balāsuranāmānaṃ tadaivānīya dhāvakam |
śrutvā tayor dvayor vādaṃ mūrkho vivṛtavānidam || 211 ||
[Analyze grammar]
khurabhaṅgātkharasyāsya dhāvakasya vahatvayam |
kharabhāraṃ dvijo yāvat prakṛtistho bhavetkharaḥ || 212 ||
[Analyze grammar]
dhāvako 'py ayametasya bhāryāyāmagrajanmanaḥ |
garbhaṃ prajanayatvanyaṃ tasyāṃ tadgarbhapātanāt || 213 ||
[Analyze grammar]
eṣo 'nayor dvayor daṇḍa ity ukte tena sa dvijaḥ |
saṃtāpādbhakṣitaviṣaḥ sabhāryo 'pi jahāvasūn || 214 ||
[Analyze grammar]
tadbuddhvā tatra nihato rājñā durabadhārakaḥ |
brahmahā sa purādhyakṣastiryagyoniṃ gataściram || 215 ||
[Analyze grammar]
ityajñānatamaśchannāḥ svadoṣonmārgagāminaḥ |
apuraskṛtasacchāstradīpā bhraśyanti niścitam || 216 ||
[Analyze grammar]
evam uktvā sa rājarṣirupadeśārthinaṃ punaḥ |
somaśūraṃ vinetuṃ taṃ vinītamatirabhyadhāt || 217 ||
[Analyze grammar]
vatsa pāramitārthaṃ te vacmi tāvatkramācchṛṇu |
pūrvaṃ rājā kurukṣetre malayaprabha ityabhūt || 218 ||
[Analyze grammar]
taṃ kadācitprajābhyo 'rthaṃ durbhikṣe dadataṃ nṛpam |
mantribhir vāritaṃ lobhājjagādenduprabhaḥ sutaḥ || 219 ||
[Analyze grammar]
upekṣase prajāstāta kathaṃ durmantriṇāṃ girā |
tvaṃ hi kalpadrumastāsāṃ tāś ca te kāmadhenavaḥ || 220 ||
[Analyze grammar]
nirbandhāditi jalpantaṃ putraṃ mantrivaśo nṛpaḥ |
khedāttaṃ so 'bravīdvatsa kiṃ me 'sti dhanamakṣayam || 221 ||
[Analyze grammar]
vinā tena prajākalpapādapaścedbhavāmy aham |
tattvam eva kimetāsāṃ na dhatse kalpavṛkṣatām || 222 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā pituścakre pratijñāṃ sa nṛpātmajaḥ |
martavyaṃ kalpavṛkṣatvaṃ sādhyaṃ vā tapasā mayā || 223 ||
[Analyze grammar]
iti niścitya sa prāyānmahāsattvastapovanam |
ārūḍha eva tasmiṃś ca sa durbhikṣo nyavartata || 224 ||
[Analyze grammar]
tato 'rthitavarastīvratapastuṣṭānmahendrataḥ |
svasminneva sa saṃjajñe nagare kalpapādapaḥ || 225 ||
[Analyze grammar]
ākarṣanniva dūrasthānāhvayanniva cārthinaḥ |
prasāritābhiḥ śākhābhir dikṣu śabdaiś ca pakṣiṇām || 226 ||
[Analyze grammar]
dadau ca kāmānarthibhyo duṣprāpān api so 'nvaham |
cakre ca tā nirākāṅkṣāḥ prajāḥ svargasthitā iva || 227 ||
[Analyze grammar]
kālena ca mahendrastamāgatyovāca lobhayan |
pūrṇaḥ paropakāras te svargāyāgamyatāmiti || 228 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kalpadrumībhūtastaṃ sa rājasuto 'bhyadhāt |
yatra puṣpaiḥ phalai ramyair apyanyataravo 'py amī || 229 ||
[Analyze grammar]
pārārthyam eva satataṃ bhajanti svārthaniḥspṛhāḥ |
tatra kalpatarurbhūtvā svasukhāya kathaṃ divam || 230 ||
[Analyze grammar]
iyato 'sya janasyāśācchedaṃ kṛtvā vrajāmy aham |
ity udāraṃ vacas tasya śrutvā śakro 'bravītpunaḥ || 231 ||
[Analyze grammar]
tarhi prajāpi te kṛtsnā svargamāyātvasāviti |
tatas tamavadadrājasūnuḥ kalpadrumo 'pi saḥ || 232 ||
[Analyze grammar]
tuṣṭo 'si cennaya svargaṃ prajā nārtho 'sti tena me |
ahaṃ paropakāraikasiddhyai tapsye tapo mahat || 233 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ stutvā taṃ sugatāśaṃ tatheti saḥ |
ādāya ca prajāstuṣṭaḥ surendrastridivaṃ yayau || 234 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tāṃ tarutāṃ tyaktvā rājaputraḥ svarūpabhṛt |
tapasenduprabhaḥ prāpa vanastho bodhisattvatām || 235 ||
[Analyze grammar]
evaṃ syāddānasaktānāṃ siddhiratyuditā mayā |
dānapāramitaiṣā te śīlapāramitāṃ śṛṇu || 236 ||
[Analyze grammar]
purā śukānāṃ rājābhūdvindhyādrau sugatāṃśajaḥ |
prāgjanmābhyastaśīlāḍhyo nāmnā hemaprabho vaśī || 237 ||
[Analyze grammar]
tasya jātismarasyāsīdapi dharmopadeśinaḥ |
rāgimūrkhaḥ pratīhāro nāmnā cārumatiḥ śukaḥ || 238 ||
[Analyze grammar]
sa jātu pāśinā bhāryāṃ vyādhena nihatāṃ śukīm |
śocannavasthāṃ karuṇāṃ tadviyogāturo yayau || 239 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa śukarājastaṃ yuktyā śokaṃ nivārayan |
hemaprabho hitāyaivam uvāca matimānmṛṣā || 240 ||
[Analyze grammar]
na sā tava mṛtā bhāryā pāśācchākunikasya sā |
gatā palāyya dṛṣṭā hi jīvantyeva mayādhunā || 241 ||
[Analyze grammar]
darśayāmyehi tubhyaṃ tāmity uktvā sa nināya tam |
rājā cārumatiṃ vyomamārgeṇaikaṃ jalāśayam || 242 ||
[Analyze grammar]
tatra saṃdarśya tasyaiva pratibimbaṃ jalāntare |
tam abravīdiyaṃ sā te bhāryāṃ paśyeha tiṣṭhati || 243 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā vīkṣya cātrātmapratibimbaṃ sa mūḍhadhīḥ |
hṛṣṭaḥ praviśya toye tāmāliliṅga cucumba ca || 244 ||
[Analyze grammar]
aprāpnuvan priyāsparśam aśṛṇvaṃs tadvacaś ca saḥ |
sparśālāpau priyā kiṃ me na dadātīty acintayat || 245 ||
[Analyze grammar]
kopāśaṅkī tato gatvaivānīyāmalakaṃ tataḥ |
cāṭvarthaṃ dayitābuddhyā nyadhāstve pratibimbake || 246 ||
[Analyze grammar]
tanmagnotpatitaṃ kāntāpratikṣiptamavetya ca |
gatvā sakhedo rājānaṃ taṃ hemaprabham abhyadhāt || 247 ||
[Analyze grammar]
deva bhāryā na sā sparśamālāpaṃ vā dadāti me |
kiṃ caitayā pratikṣiptaṃ dattamāmalakaṃ mayā || 248 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā sa rājā taṃ śanaiḥ kṛcchrād ivābravīt |
na yuktam etad vaktuṃ me vacmi snehāt tathāpi te || 249 ||
[Analyze grammar]
anyānuraktā hy adyaiṣā tvayi prītiṃ kathaṃ bhajet |
darśayāmi ca te sākṣādehyatraiva jalāntare || 250 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā tatra nītvā taṃ svaṃ tadīyaṃ ca vāriṇi |
pratibimbe ubhe rājā tasmai śliṣṭe adarśayat || 251 ||
[Analyze grammar]
te dṛṣṭvaiva sa tāṃ bhāryāṃ mūrkho mastvānyasaṃgatām |
saṃnivṛtya viraktastaṃ svaṃ rājānaṃ vyajijñapat || 252 ||
[Analyze grammar]
deva tvadupadeśo yan mayā mūḍhena na śrutaḥ |
tasyaiṣa pākas tan me 'tra kartavyamadhunādiśa || 253 ||
[Analyze grammar]
iti taṃ kṛtavijñaptiṃ rājā hemaprabho 'tha saḥ |
labdhopadeśāvasaraḥ pratīhāram abhāṣata || 254 ||
[Analyze grammar]
varaṃ hālāhalaṃ bhuktamahirbaddho varaṃ gale |
na punaḥ strīṣu viśvāso maṇimantrādyagocaraḥ || 255 ||
[Analyze grammar]
kalaṅkayanti sanmārgajuṣaḥ paribhavantyalam |
vātyā ivāticapalāḥ striyo bhūrirajobhṛtaḥ || 256 ||
[Analyze grammar]
tattāsu na prasaktavyaṃ dhīrasattvaiḥ sabuddhibhiḥ |
śīlamabhyasanīyaṃ tu vītarāgapadāptaye || 257 ||
[Analyze grammar]
iti tenānuśiṣṭaḥ sa rājñā cārumatiḥ striyaḥ |
parihṛtya babhūvordhvaretā buddhasamaḥ kramāt || 258 ||
[Analyze grammar]
ityanyānapi śīlāḍhyāstārayantīti te mayā |
śīlapāramitā proktā kṣamāpāramitāṃ śṛṇu || 259 ||
[Analyze grammar]
āsīcchubhanayo nāma kedārādrau mahāmuniḥ |
sadā mandākinītoyasnāyī dāntastapaḥ kṛśaḥ || 260 ||
[Analyze grammar]
niśi tatraikadā pūrvanikhātaṃ bhuvi kāñcanam |
anveṣṭum āyayuś caurā na ca prāpuḥ kuto'pi tat || 261 ||
[Analyze grammar]
tato 'tra vijane matvā tena tanmuninā hṛtam |
praviśya maṭhikāṃ tasya caurāste bruvate smatam || 262 ||
[Analyze grammar]
are dambhamune muñca nītaṃ naḥ kāñcanaṃ kṣiteḥ |
caurāṇām apy aho caurastvamasmākam upasthitaḥ || 263 ||
[Analyze grammar]
ityākṣiptaḥ sa taiḥ pāpair ahṛtārtho mṛṣā muniḥ |
na nītaṃtanmayā kiṃcinna dṛṣṭaṃ cetyabhāṣata || 264 ||
[Analyze grammar]
tatas tair laguḍair duṣṭais tāḍito 'pi sa dasyubhiḥ |
yadā tad eva vakti sma satyavāṅmunisattamaḥ || 265 ||
[Analyze grammar]
tadā te cicchidus tasya krūro 'yamiti taskarāḥ |
kramāddhastau ca pādau ca nayane codapāṭayan || 266 ||
[Analyze grammar]
tathāpyananyavacanaṃ nirvikāramavetya tam |
matvānyaluptaṃ svarṇaṃ te jagmuścaurā yathāgatam || 267 ||
[Analyze grammar]
prāptaś ca śekharajyotir nāma rājātra taṃ munim |
paśyati sma tathābhūtaṃ śiṣyastaddarśanāgataḥ || 268 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa guruśokārtastaṃ dṛṣṭvā tadavetya ca |
anviṣyānāyayaccaurāṃstāṃstatraiva tadā prabhuḥ || 269 ||
[Analyze grammar]
teṣāṃ vadhe pravṛttaṃ ca nṛpaṃ taṃ so 'bravīnmuniḥ |
rājanyadi nihaṃsyetāṃstadātmānaṃ nihanmy aham || 270 ||
[Analyze grammar]
śastreṇedaṃ kṛtaṃ cenme tadeṣāṃ kāparādhitā |
tasya vā prerakā hyete tarhyeteṣām apikrudhaḥ || 271 ||
[Analyze grammar]
tāsām api svarṇanāśas tasya matpūrvaduṣkṛtam |
tasyāpi svaṃ mamājñānaṃtasmāttadapakāri me || 272 ||
[Analyze grammar]
tatas tadeva me ghātyaṃ kiṃ ca yadyapakārataḥ |
vadhyā ete kathaṃ nātra rakṣyāḥ syurupakārataḥ || 273 ||
[Analyze grammar]
naite kuryuridaṃ cenme kṣamāṃ mokṣaphalāmaham |
kasya kuryāṃ tadetair me pūrṇaivopakṛtiḥ kṛtā || 274 ||
[Analyze grammar]
ityādibhiḥ sa bahubhir vākyaiḥ kṣāntiparo muniḥ |
prabodhya taṃ nṛpaṃ caurānnigrahāttānamocayat || 275 ||
[Analyze grammar]
tapasaścāsya māhātmyāttatkṣaṇaṃ prāgvadakṣatam |
śarīramabhavattasya siddhiścāvirabhūttadā || 276 ||
[Analyze grammar]
evaṃ taranti kṣamiṇaḥ saṃsāramiti varṇitā |
kṣamāpāramitā tubhyaṃ dhair yapāramitāṃ śṛṇu || 277 ||
[Analyze grammar]
āsīnmālādharo nāma pūrvaṃ brāhmaṇaputrakaḥ |
so 'paśyadekadā siddhakumāraṃ vyomagāminam || 278 ||
[Analyze grammar]
tatspardhayā tṛṇamayān pakṣān ābadhya pārśvayoḥ |
utplutyoplutya gagane gatyabhyāsam aśikṣata || 279 ||
[Analyze grammar]
pratyahaṃ ca tathā kurvan pariśramam apārthakam |
dadṛśe sa kumāreṇa kadācid vyomacāriṇā || 280 ||
[Analyze grammar]
dhair yamuktaḥ pariśrāmyanduṣprāpe 'rthe 'pi sodyamaḥ |
bālo 'yamanukampyo me mama hyeṣa parigrahaḥ || 281 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya tuṣṭena nītvā tena svaśaktitaḥ |
skandena dvijamukhyo 'sāvātmano 'nucaraḥ kṛtaḥ || 282 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ dhair yeṇa tuṣyanti devatā api te mayā |
dhair yapāramitā proktā dhyānapāramitāṃ śṛṇu || 283 ||
[Analyze grammar]
āsīdvijayamālīti karṇāṭeṣu purā vaṇik |
abhūnmalayamālīti maharddhes tasya cātmajaḥ || 284 ||
[Analyze grammar]
sa tena pitrā sahito jātu rājakulaṃ gataḥ |
rājñas tasya yuvāpaśyadindukesariṇā sutām || 285 ||
[Analyze grammar]
sā tasyenduyaśā nāma māravalliva mohinī |
vaṇikputrasya dṛṣṭvaiva viveśa hṛdi kanyakā || 286 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa gṛhamāgatya vinidro niśi pāṇḍuraḥ |
divā saṃkucitastasthāvālambya kumudavratam || 287 ||
[Analyze grammar]
tām eva cānvahaṃ dhyāyannāhārādiparāṅmukhaḥ |
pṛṣṭo 'pi svajanair naiva mūkavatkiṃcidabhyadhāt || 288 ||
[Analyze grammar]
athaikānte tathārūpaṃ tamāpto virahāturam |
suhṛnmantharako nāma rājacitrakaro 'bravīt || 289 ||
[Analyze grammar]
sakhe kiṃ bhittisaktastvaṃ tiṣṭhasyālikhito yathā |
rūpaikasāro 'nāśvāsī na śṛṇoṣi na paśyasi || 290 ||
[Analyze grammar]
iti nirbandhatastasmai pṛcchate sa vaṇiksutaḥ |
sakhye malayamālī svamabhiprāyaṃ śaśaṃsa tam || 291 ||
[Analyze grammar]
yuktā na te vaṇikputra rājaputrīṃ prati spṛhā |
haṃso vāñchatu nāmānyasarombujasukhaśriyam || 292 ||
[Analyze grammar]
harinābhīhradāmbhojabhogalakṣmyāḥ sa kaḥ punaḥ |
iti bruvansa ca yadā citrakṛnna śaśāka tam || 293 ||
[Analyze grammar]
pratiṣeddhuṃ tadā tasmai tāmutkaṇṭhāvinodinīm |
kālātivāhāyālikhya rājaputrīṃ paṭe dadau || 294 ||
[Analyze grammar]
so 'pi citrasthitāṃ prāpya paśyannanunayanspṛśan |
āsīnmalayamālī tāṃ bhūṣayaṃś ca vaṇiksutaḥ || 295 ||
[Analyze grammar]
seyaminduyaśā rājaputrītyevaṃ sa bhāvayan |
kramāttanmayatāṃ prāpya tayā vṛttyākarotkriyāḥ || 296 ||
[Analyze grammar]
śanaiś ca tām ālapantīṃ cumbanādi ca kurvatīm |
tadbhāvanābhāvitaḥ sannapaśyallikhitāmapi || 297 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa bhāvanāsiddhakāntāsaṃbhogasusthitaḥ |
tasthau citrapaṭasthaikakṛtsnasaṃsāranirvṛtaḥ || 298 ||
[Analyze grammar]
ekadādāya taṃ citrapaṭaṃ candrodaye 'tha saḥ |
nirgatyodyānamagamadvihartuṃ priyayā saha || 299 ||
[Analyze grammar]
tatraikasya tarormūle taṃ niveśya paṭaṃ ca saḥ |
viprakṛṣṭaṃ yayau puṣpāṇyavacetuṃ priyākṛte || 300 ||
[Analyze grammar]
tatkālaṃ vinayajyotirnāmāmbaratalānmuniḥ |
dṛṣṭvā taṃ kṛpayā mohāduddhariṣyannavātarat || 301 ||
[Analyze grammar]
so 'tra citrapaṭasyaikadeśe tasya svaśaktitaḥ |
sajīvaṃ sarpamālikhya kṛṣṇaṃ tasthāvalakṣitaḥ || 302 ||
[Analyze grammar]
tāvan malayamālī ca puṣpāṇyuccitya tatra saḥ |
āgatya kṛṣṇasarpaṃ taṃ paṭe dṛṣṭvā vyacintayat || 303 ||
[Analyze grammar]
sarpaḥ kuto 'dhunātraiṣo vidhinā kiṃ nu nirmitaḥ |
nidhānabhūtāṃ rūpasya rakṣituṃ sundarīmimām || 304 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya puṣpaistāmalaṃkṛtya priyāṃ paṭe |
bhāvanopanatāṃ yāvadāliṅgyaitatsa pṛcchati || 305 ||
[Analyze grammar]
tāvaddadarśa tasyātra munermāyāprabhāvataḥ |
etāṃ kṛṣṇāhinā tena daṣṭāṃ vigatajīvitām || 306 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa vismṛtapaṭo hāhety uktvaiva mohitaḥ |
papāta paṭasaṃsiddhavidyādhara iva kṣitau || 307 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāc ca saṃjñāṃ saṃprāpya vilapanmaraṇonmukhaḥ |
utthāyāruhya vṛkṣāgrāttuṅgādātmānamakṣipat || 308 ||
[Analyze grammar]
patantam eva tasmāc ca pāṇibhyāṃ sa tamagrahīt |
munīndraḥ prakaṭībhūya samāśvāsya jagāda ca || 309 ||
[Analyze grammar]
mūḍha vetsi na kiṃ yatsā rājaputrī svamandire |
sthitā citrapaṭe caiṣā nirjīvā citraputrikā || 310 ||
[Analyze grammar]
tadāliṅgasi kāṃ kā vā tava daṣṭā mahāhinā |
rāgiṇas te svasaṃkalpabhāvanābhrama eṣa kaḥ || 311 ||
[Analyze grammar]
etāvaddhyānadārḍhyena tattvaṃ jijñāsase na kim |
yenedṛśānāṃ duḥkhānāṃ na punaryāsi pātratām || 312 ||
[Analyze grammar]
ity uktastena muninā jātamohaniśākṣayaḥ |
prabuddhaḥ sa vaṇikputraḥ praṇipatya jagāda tam || 313 ||
[Analyze grammar]
tvatprasādena bhagavannetāṃ tīrṇo 'hamāpadam |
yathā tareyaṃ saṃsāraṃ prasādaṃ me tathā kuru || 314 ||
[Analyze grammar]
evaṃ so 'bhyarthito bodhisattvo malayamālinā |
munistasmai svavijñānam upadiśya tirodadhe || 315 ||
[Analyze grammar]
tato malayamālī sa vanaṃ gatvā tapobalāt |
sahetuheyopādeyatattvajño 'rhattvam āptavān || 316 ||
[Analyze grammar]
āgatya ca kṛpālustamindukesariṇaṃ nṛpam |
cakre jñānopadeśena sapauraṃ muktibhāginam || 317 ||
[Analyze grammar]
ityasatyam apidhyānabalināmeti satyatām |
dhyānapāramitaiṣoktā prajñāpāramitāṃ śṛṇu || 318 ||
[Analyze grammar]
cauraḥ prāksiṃhaladvīpe siṃhavikrama ityabhūt |
ājanmapoṣitatanuḥ parasvaiḥ sarvato hṛtaiḥ || 319 ||
[Analyze grammar]
vṛddhībhūtaḥ sa kālena viramyaitadacintayat |
paratra ko 'bhyupāyo me kaṃ tatra śaraṇaṃ śraye || 320 ||
[Analyze grammar]
yadi vrajāmi śaraṇaṃ śaṃbhuṃ śaurimathātra tam |
ko 'haṃ tayor yayor devā munayo 'nye ca sevakāḥ || 321 ||
[Analyze grammar]
tadyo likhati jantūnām ekaḥ sukṛtaduṣkṛte |
taṃ citraguptaṃ seve 'haṃ sa rakṣenmāṃ svayuktitaḥ || 322 ||
[Analyze grammar]
kāyastho hi karotyeko vyāpāraṃ brahmarudrayoḥ |
likhatyutpuṃsayati ca kṣaṇādviśvaṃ karasthitam || 323 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya tasyaiva bhaktimārabhate sma saḥ |
tam evānarca tatprītyai viprānnityamabhojayat || 324 ||
[Analyze grammar]
evamācaratas tasya cittaṃ caurasya vīkṣitum |
citragupto gṛhānāgādekadāstithirūpabhṛt || 325 ||
[Analyze grammar]
so 'tha caurastamabhyarcya bhojitaṃ dattadakṣiṇam |
uvāca citraguptas te prīto 'stvity ucyatāmiti || 326 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa citraguptastamavocadbrāhmaṇākṛtiḥ |
muktvā hariharādīṃste citraguptena kiṃ vada || 327 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā so 'py avādīttaṃ taskaraḥ siṃhavikramaḥ |
kiṃ tavānena nārtho me tadanyair daivatair iti || 328 ||
[Analyze grammar]
atha sa dvijarūpī taṃ citragupto 'bravītpunaḥ |
tarhi me yadi bhāryāṃ svāṃ dadāsyevaṃ vadāmi tat || 329 ||
[Analyze grammar]
śrutvaivaitat sa hṛṣṭas tam avādīt siṃhavikramaḥ |
abhīṣṭadaivataprītyai bhāryā dattaiva te mayā || 330 ||
[Analyze grammar]
citragupto 'tha tac chrutvā pradarśyātmānam abravīt |
saiṣa tuṣṭo 'smi tatkiṃ te karavai kathyatāmiti || 331 ||
[Analyze grammar]
tato hṛṣṭo 'bhyadhāttaṃ sa viśeṣātsiṃhavikramaḥ |
bhagavanna yathā mṛtyurbhavenmama tathā kuru || 332 ||
[Analyze grammar]
tato 'bravīc citragupto mṛtyuḥ śakyo na rakṣitum |
tathāpi tāvad yuktiṃ te kariṣye tāṃ ca me śṛṇu || 333 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prabhṛti nirdagdhaḥ kālaḥ śvetanimittataḥ |
kupiteneśvareṇeha punaḥ kāryāc ca nirmitaḥ || 334 ||
[Analyze grammar]
tataḥ prabhṛti yatraiva śveto vasati tatra saḥ |
na jantūn bādhate 'pyānapyājñayā yantritaḥ prabhoḥ || 335 ||
[Analyze grammar]
sa cādhunā śvetamuniḥ pāre pūrvāmbudheḥ sthitaḥ |
taraṅgiṇīṃ nāma nadīṃ samuttīrya tapovane || 336 ||
[Analyze grammar]
tatra mṛtyoranākramye nītvā tvāṃ sthāpayāmy aham |
taraṅgiṇyā idaṃ pāramāgantavyaṃ ca na tvayā || 337 ||
[Analyze grammar]
āgataṃ vā pramādāttvāṃ mṛtyur bādhiṣyate yadi |
tadupāyaṃ kariṣyāmi paralokāgatasya te || 338 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā citraguptastaṃ prahṛṣṭaḥ siṃhavikramam |
nītvā śvetāśrame tasminnidhāyādarśanaṃ yayau || 339 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kālena tatrasthaṃ netuṃ taṃ siṃhavikramam |
kālastasyāstaraṅgiṇyā idaṃ pāram upāyayau || 340 ||
[Analyze grammar]
tatra sthito dadarśānyam upāyaṃ na yadā tadā |
sa tasmai prāhiṇoddivyāṃ striyaṃ nirmāya māyayā || 341 ||
[Analyze grammar]
sā gatvopetya taṃ yuktyā vaśīcakre vilāsinī |
mohayitvā svalāvaṇyasaṃpadā siṃhavikramam || 342 ||
[Analyze grammar]
gateṣv ahaḥ su sā bandhudidṛkṣāvyapadeśataḥ |
sataraṅgāṃ tarītuṃ tāṃ praviveśa taraṅgiṇīm || 343 ||
[Analyze grammar]
vīkṣamāṇe 'nvagāyāte tīrasthe siṃhavikrame |
madhyenadi ca sā cakre pariskhalitamātmanaḥ || 344 ||
[Analyze grammar]
oghena hriyamāṇeva tāraṃ cakranda tatra sā |
vīkṣase mriyamāṇāṃ māmāryaputra na rakṣasi || 345 ||
[Analyze grammar]
sṛgālavikramaḥ kiṃ tvaṃ na punaḥ siṃhavikramaḥ |
tac chrutvaivāvatīrṇo 'bhūtsa nadyāṃ siṃhavikramaḥ || 346 ||
[Analyze grammar]
sāpi strī vārivegena nīyamāneva tatra tam |
trātuṃ tamanugacchantaṃ tatpāramanayatkṣaṇāt || 347 ||
[Analyze grammar]
tatra prāptaṃ galakṣiptapāśaḥ kālastam abravīt |
apāyo mastakastho hi viṣayagrastacetasām || 348 ||
[Analyze grammar]
tato yamasabhāṃ nītaṃ kālenaitaṃ pramādinam |
citragupto 'bravīddṛṣṭvā prākprasanno janāntikam || 349 ||
[Analyze grammar]
pūrvaṃ kiṃ narakaṃ bhuṅkṣe kiṃ vā svargamitīha cet |
pṛcchyase prārthayethāstatsvargavāsaṃ tvamagrataḥ || 350 ||
[Analyze grammar]
svarge vasaṃś ca kurvīthāḥ puṇyaṃ taddārḍhyasiddhaye |
tataḥ kuryāstapas tatra kṛtsnapāpāpanuttaye || 351 ||
[Analyze grammar]
ity uktaścitraguptena sa svair aṃ siṃhavikramaḥ |
vilakṣo 'dhomukho bhītaḥ pratipede tatheti tat || 352 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāc ca dharmarājo 'tra citraguptam abhāṣata |
kaccitko 'py asya puṇyāṃśaścaurasyāstyatra kiṃ na vā || 353 ||
[Analyze grammar]
citraguptastato 'vādīdastyasāvatithipriyaḥ |
prādāddārānapi sveṣṭadevatāprītaye 'rthine || 354 ||
[Analyze grammar]
tato 'sya divasaṃ divyamasti svargagatiḥ prabho |
śrutvaitaddharmarājastamapaśyatsiṃhavikramam || 355 ||
[Analyze grammar]
re śubhāśubhayoḥ pūrvaṃ bhuṅkṣe kiṃ kathyatām iti |
tataḥ prārthitavān pūrvaṃ sa śubhaṃ siṃhavikramaḥ || 356 ||
[Analyze grammar]
tenājñayā dharmarājasyāgataṃ sa vimānakam |
āruhya tridivaṃ prāyāccitraguptavacaḥ smaran || 357 ||
[Analyze grammar]
tatra vyomasaritsnānajapavrataparāyaṇaḥ |
dvitīyaṃ divasaṃ prāpa sa svarge bhoganiḥspṛhaḥ || 358 ||
[Analyze grammar]
evaṃ krameṇa cāsādya svargaṃ tīvratapobalāt |
ārādhya śaṃkaraṃ prāpa jñānaṃ nirdagdhakilbiṣaḥ || 359 ||
[Analyze grammar]
tato 'sya nārakā dūtā na śekurmukhamīkṣitum |
citragupto mamārjāghaṃ bhūrje tūṣṇīmabhūdyamaḥ || 360 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ cauro 'pi satprajñābalātsiddhimavāpa saḥ |
siṃhavikrama ityeṣā prajñāpāramitoditā || 361 ||
[Analyze grammar]
evaṃ cāruhya nautulyāṃ tarantyeva bhavāmbudhim |
vatsa buddhoktadānādiṣaṭkapāramitāṃ budhāḥ || 362 ||
[Analyze grammar]
iti tasminvane somaśūraṃ tasyānuśāsataḥ |
bodhisattvapadasthasya vinītamatibhūpateḥ || 363 ||
[Analyze grammar]
bhāskarastā niśamyaiva praśāmyandharmadeśanāḥ |
saṃdhyārāgāttakāṣāyo viveśāstādrikaṃdaram || 364 ||
[Analyze grammar]
tataḥ saṃdhyām upasthāya yathāvattatra tāṃ niśām |
sa vinītamatī rājā somaśūraś ca ninyatuḥ || 365 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca kramāttasmai somaśūrāya śāsanam |
sa vinītamatirbauddhaṃ sarahasyam upādiśat || 366 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa somaśūrastam upāsīno guruṃ vane |
tasthau samādhiniṣṭho 'tra vṛkṣamūle kṛtoṭajaḥ || 367 ||
[Analyze grammar]
kramāc ca tau samaṃ tatra guruśiṣyāvubhāvapi |
labdhayogamahāsiddhī parāṃ bodhimavāpatuḥ || 368 ||
[Analyze grammar]
atrāntare sa kanakakalaśo matsarānnṛpaḥ |
tenendukalaśenaitya tatkhaḍgāśvaprabhāvataḥ || 369 ||
[Analyze grammar]
bhrātrā nirvāsitastasmādapyahicchattrarājyataḥ |
yadvinītamatistasmai tadutkhātāya dattavān || 370 ||
[Analyze grammar]
sa rājyavicyuto bhrāmyandvitrasvasacivānvitaḥ |
tadvinītamateḥ prāpa daivādāśramakāsnanam || 371 ||
[Analyze grammar]
tatra yāvat sa durvārakṣuttṛṣṇārto 'bhivāñchati |
phalamūlāmbu tāvattanmāyafyendreṇa kānanam || 372 ||
[Analyze grammar]
dagdhvā mārūkṛtaṃ prāgvattaṃ vañcayitumicchatā |
vinītamatimetādṛgadhvagātithyalobhataḥ || 373 ||
[Analyze grammar]
so 'py akasmānmarūbhūtamātmāśramamavekṣya tam |
vinītamatirudbhrānto babhrāmetas tataḥ kṣaṇam || 374 ||
[Analyze grammar]
dadarśa taṃ ca kanakakalaśaṃ bhrāntamāgatam |
kṣudhā kaṇṭhagataprāṇamatithiṃ sānugaṃ tataḥ || 375 ||
[Analyze grammar]
upetya tādṛśaṃ taṃ ca vṛttāntaṃ paripṛcchya ca |
ātitheyaḥ kṛtapraśno bodhisattvo jagāda saḥ || 376 ||
[Analyze grammar]
araṇye 'sminnirātithye marubhūmitvamāgate |
jīvitopāyam apy etaṃ kṣudhitāsnāṃ vadāmi vaḥ || 377 ||
[Analyze grammar]
ito 'rdhakrośamātre 'tra patitvā khātake mṛtaḥ |
mṛgas tiṣṭhati tanmāṃsaiḥ prāṇān rakṣata gacchata || 378 ||
[Analyze grammar]
tathetyārte 'tithau tatra sānuge gantumudyate |
sa vinītamatirbodhisattvaḥ pūrvaṃ tato yayau || 379 ||
[Analyze grammar]
prāpya tatkhātakaṃ kṛtvā mṛgarūpaṃ ca yogataḥ |
nikṣipya tatra cātmānaṃ so 'rthihetorjahāvasūn || 380 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śanaiste kanakakalaśādyāḥ sam āyayuḥ |
khātaṃ taddadṛśuścātra taṃ vipannasthitaṃ mṛgam || 381 ||
[Analyze grammar]
uddhṛtya tamathotpādya jvalanaṃ tṛṇakaṇṭakaiḥ |
bhṛṣṭvā ca tasya māṃsāni te niḥśeṣāṇyabhakṣayan || 382 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca tasya bhārye dve bodhisattvasya vihvale |
paśyantyāvāśramadhvaṃsamapaśyantau ca taṃ patim || 383 ||
[Analyze grammar]
gatvā nāgasutārājasute tasmai tadūcatuḥ |
somaśūrāya nibiḍāccalitāya samādhitaḥ || 384 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tatpraṇidhānena vijñāya guruceṣṭitam |
śaśaṃsa gurupatnībhyāsṃ tābhyāṃ duḥkhapradāyyapi || 385 ||
[Analyze grammar]
tābhyām eva samaṃ cāśu tatkhātanikaṭaṃ yayau |
yatrātithibhyas tenātmā datto 'sya guruṇā tathā || 386 ||
[Analyze grammar]
tatra te nāgatanayārājaputryau mṛgākṛtim |
śṛṅgāsthimātraśeṣaṃ taṃ patiṃ dṛṣṭvānvaśocatām || 387 ||
[Analyze grammar]
tacchṛṅgāsthīni cādāya svāśramāddārusaṃcayam |
ānīyāgnipraveśaṃ te kurutaḥ sma pativrate || 388 ||
[Analyze grammar]
tatas tatra sthitaḥ so 'pi jñātavṛttāntaduḥkhitaḥ |
agnipraveśaṃ kanakakalaśaḥ sānugo vyadhāst || 389 ||
[Analyze grammar]
evaṃgate somaśūro guruduḥkhāsaho 'tra saḥ |
darbhasaṃstaramadhyāsta prāṇotkrāntividhitsayā || 390 ||
[Analyze grammar]
tatkṣaṇaṃ ca tamāgatya sākṣādindro 'bhyabhāṣata |
maivaṃ kṛthā mayā hyeṣa gurustava parīkṣataḥ || 391 ||
[Analyze grammar]
asthibhasmāvaśeṣo 'pi jīvannutthāpito hy asau |
siktvaivāmṛtavarṣeṇa sabhāryaḥ sātithirmayā || 392 ||
[Analyze grammar]
itīndravacanaṃ śrutva taṃ praṇamyotthito mudā |
gatvā sa vīkṣate somaśūro yāvat sa tadguruḥ || 393 ||
[Analyze grammar]
bodhisattvaḥ punarjīvanvinītamatirutthitaḥ |
bhāryābhyāṃ taiś ca kanakakalaśapramukhaiḥ saha || 394 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa taṃ sapatnīkaṃ paralokāgataṃ gurum |
mūrdhnāvandata vākpuṣpair ārcayaccakṣuṣā papau || 395 ||
[Analyze grammar]
bhaktiprahveṣu kanakakalaśādiṣu teṣu ca |
brahmaviṣṇumukhā devāḥ sarve tatrāyayus tataḥ || 396 ||
[Analyze grammar]
sattvāttuṣṭāś ca te tasmai vinītamataye varān |
divyānubhāvān pārārthyavṛtān dattvā tirodadhuḥ || 397 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tair uktavṛttāntair vinītamatiranvitaḥ |
somaśūrādibhiḥ prāyāddivyamanyattapovanam || 398 ||
[Analyze grammar]
evaṃ milantīha punarbhasmībhāvaṃ gatā api |
kiṃ punastāta jīvantaḥ svacchandagatayo narāḥ || 399 ||
[Analyze grammar]
tadalaṃ dehamutsṛjya vatsa vīro hy asi vraja |
bhāvī mṛgāṅkadattena tavāvaśyaṃ samāgamaḥ || 400 ||
[Analyze grammar]
ity etāṃ vṛddhatāpasyā mukhāc chrutvā kathām aham |
jātāsthaḥ khaḍgahastas tāṃ natvā prasthitavāṃs tataḥ || 401 ||
[Analyze grammar]
kramātprāpto 'ṭavīmetāmebhir labdho 'smi daivataḥ |
upahāraṃ vicinvadbhiḥ śabaraiścaṇḍikākṛte || 402 ||
[Analyze grammar]
vaṣṭabhya caitair ānītaḥ prayuddhe 'haṃ vraṇārditaḥ |
śabarādhipaterasya pārśvaṃ māyābaṭoriha || 403 ||
[Analyze grammar]
atra labdho mayā dvitramantriyukto bhavān prabho |
tvatprasādāc ca jātā me nirvṛtiḥ svagṛhe yathā || 404 ||
[Analyze grammar]
iti tena guṇākareṇa sakhyā nijavṛttāntamudīritaṃ niśamya |
śabareśagṛhasthitaḥ sa bheje paritoṣaṃ paramaṃ mṛgāṅkadattaḥ || 405 ||
[Analyze grammar]
samavekṣya ca tasya saṃgare tāṃ vraṇitasyocitapathyadehacaryām |
ahani valati so 'parair vayasyaiḥ samam utthāya nijāhnikaṃ cakāra || 406 ||
[Analyze grammar]
āsīc ca tatrātha guṇākaraṃ tam ullāghayan saṃprati tāny ahāni |
śeṣān sakhīn prāptum asau śaśāṅkavatyāptaye cojjayinīṃ yiyāsuḥ || 407 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 5
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!