Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter CIII
śrīvasiṣṭha uvāca |
nirvikalpasamādhānātkāṣṭhakuḍyopamasthitiḥ |
evaṃ śikhidhvajo rājā cūḍālāmadhunā śrṛṇu || 1 ||
[Analyze grammar]
śikhidhvajaṃ taṃ bhartāraṃ kumbhaveṣeṇa tena sā |
prabodhyāntardhimāgatya tatāra tarasā nabhaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
devaputrākṛtiṃ vyomni jahau māyāvinirmitām |
vidagdhamugdhamākāraṃ straiṇaṃ jagrāha sundaram || 3 ||
[Analyze grammar]
nabhasā svapuraṃ prāpa viveśāntaḥpuraṃ kṣaṇāt |
dṛśyā babhūva lokasya nṛpakarma cakāra ca || 4 ||
[Analyze grammar]
vāsaratritayenātha punarambarametya sā |
babhūva kumbho yogena śikhidhvajavanaṃ yayau || 5 ||
[Analyze grammar]
tathā tatraiva taṃ bhūpamapaśyadvanabhūmigā |
nirvikalpasamādhisthaṃ samutkīrṇamiva drumam || 6 ||
[Analyze grammar]
aho nu khalu bho diṣṭyā viśrānto'yamihātmani |
sthitaḥ svasthaḥ samaḥ śānta ityuvāca punaḥpunaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
tadenaṃ tāvadetasmādbodhayāmi parātpadāt |
idānīmeva kiṃ dehatyāgameṣa karoti vai || 8 ||
[Analyze grammar]
kiṃcitkālaṃ sphuratveṣa rājyena vipinena vā |
samameva gamiṣyāvastyaktadehāvimau samau || 9 ||
[Analyze grammar]
tasyopadeśo viṣamaḥ pariṇāmaṃ na gacchati |
anenābhyāsayogena tāvadābodhayāmyaham || 10 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya cūḍālā siṃhanādaṃ cakāra sā |
bhūyobhūyaḥ prabhoragre vanecarabhayapradam || 11 ||
[Analyze grammar]
na cacāla śilevādrau yadā nādena tena saḥ |
bhūyobhūyaḥ kṛtenāpi tadā sā taṃ vyacālayat || 12 ||
[Analyze grammar]
cālitaḥ pātito'pyeṣa yadā na bubudhe nṛpaḥ |
tadā saṃcintayāmāsa cūḍālā kumbharūpiṇī || 13 ||
[Analyze grammar]
aho pariṇataḥ sādhuḥ svapade bhagavānayam |
tadenaṃ hi kayā yuktyā sāṃprataṃ bodhayāmyaham || 14 ||
[Analyze grammar]
athavainaṃ mahātmānaṃ kimarthaṃ bodhayāmyaham |
videhaṃ bodhamāsādya tiṣṭhatveṣa yathāsukham || 15 ||
[Analyze grammar]
ahamapyaṃganādehamimaṃ tyaktvā paraṃ padam |
apunarjananāyaiva gacchāmīha hi kiṃ samam || 16 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya dehaṃ svaṃ tyaktumabhyudyatā satī |
punaḥ saṃcintayāmāsa cūḍālā sā mahāmatiḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
ālokayāmi caitāvadenaṃ dehaṃ mahīpateḥ |
yadyasya sattvaśeṣo'sti bodhabījaṃ hṛdantare || 18 ||
[Analyze grammar]
tatkālenaiṣa bhagavānsaṃprabodhamupaiṣyati |
mūlakośarasālīnaṃ puṣpajālamiva drume || 19 ||
[Analyze grammar]
tadevaṃ virahañjīvanmukta eva bhavatyalam |
mukto bhavatyatha yadi manye gacchāmi tatsamam || 20 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya cūḍālā sparśanena nayena ca |
patimālokya sāśaṅkamuvāca varavarṇinī || 21 ||
[Analyze grammar]
astyeva sattvaśeṣo'sya hṛdi saṃbodhakāraṇam |
saṃbodhahetūdayena sattvaśeṣaṃ vyabudhyata || 22 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
bhṛśaṃ saṃśāntacittasya kāṣṭhaloṣṭasamasthiteḥ |
sattvaśeṣaḥ kathaṃ brahmanjñāyate dhyānaśālinaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
prabodhakāraṇaṃ yasya durlakṣyāṇuvapurhṛdi |
vidyate sattvaśeṣo'ntarbīje puṣpaphalaṃ yathā || 24 ||
[Analyze grammar]
cittaspandaviyuktasya tasyāspanditasaccitaḥ |
dvitvaikatvavihīnasya samasyācalasaṃsthiteḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
kāyaḥ samasamābhogo na glāyati na hṛṣyati |
nāstameti na codeti samamevāvatiṣṭhate || 26 ||
[Analyze grammar]
dvitvaikatvādiyuktasya yasya praspandate manaḥ |
tasya deho'nyatāmeti nāspandasya kadācana || 27 ||
[Analyze grammar]
cittaspando hi sarveṣāṃ kāraṇaṃ jagataḥ sthiteḥ |
rāma bhāvavikārāṇāṃ kusumānāṃ yathā madhuḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
asminprayāsyato dehe cetaso hi muhurmuhuḥ |
harṣaḥ kopo na saṃmoho vaśameti raghūdvaha || 29 ||
[Analyze grammar]
citte praśamamāyāte kāyo yaḥ sattvavarjitaḥ |
bādhate nāmbarasyeva tasya bhāvavikārabhūḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
vīcyādi na yathodeti samāyā jalasaṃtateḥ |
tathā na dṛśyate doṣaḥ samāyāḥ sattvasaṃtateḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
sattvasyānupalambho'sti na tasyopaśamādṛte |
yāvadbhāti samaṃ tattvaṃ kālācchāmyati kevalam || 32 ||
[Analyze grammar]
dehe yasmiṃstu no cittaṃ nāpi sattvaṃ ca vidyate |
sa tāpe himavadrāma pañcatvena vilīyate || 33 ||
[Analyze grammar]
śikhidhvajasya deho'sau niścittastejasorjitaḥ |
sattvāṃśena ca saṃyuktastena na glānibhājanam || 34 ||
[Analyze grammar]
taṃ tathābhūtamālokya bharturdehaṃ varāṅganā |
anujjhitavatī dehaṃ cintayāmāsa satvaram || 35 ||
[Analyze grammar]
cittattvaṃ sarvagaṃ śuddhaṃ praviśyābodhayāmyaham |
bhaviṣyadbodhanaṃ kāntamatha tatra hi saṃsthitā || 36 ||
[Analyze grammar]
na bodhayāmi yadyenaṃ cirāttadbudhyate svayam |
kimekaivāvatiṣṭhe'hamityevaṃ bodhayāmyaham || 37 ||
[Analyze grammar]
iti saṃcintya cūḍālā dehaṃ karaṇapañjaram |
saṃtyajya prāpa cittattve sthitimādyantavarjite || 38 ||
[Analyze grammar]
tatra sā cetanāspandaṃ kṛtvā sattvavataḥ prabhoḥ |
svaṃ viveśa punardehaṃ svaṃ nīḍamiva pakṣiṇī || 39 ||
[Analyze grammar]
kumbhākṛtirathotthāya niviṣṭā kusumasthale |
sāma gātuṃ pravṛttā sā bhramarīvṛndaniḥsvanā || 40 ||
[Analyze grammar]
taṃ sāmasvanamākarṇya citsattvaguṇaśālinī |
bubudhe bhūpaterdehe vasanta iva padminī || 41 ||
[Analyze grammar]
dṛśaṃ vikāsayāmāsa tāṃ tadārka ivābjinīm |
gṛhītasattvasaṃpattiḥ śikhidhvajamahīpatiḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
apaśyatkumbhamagrasthaṃ sāmagāyanatatparam |
pareṇa vapuṣā yuktaṃ sāmavedamivāparam || 43 ||
[Analyze grammar]
aho bata vayaṃ dhanyāḥ punaḥ prāpto muniḥ svataḥ |
ityevodāharavrājā kumbhāya kusumaṃ dadau || 44 ||
[Analyze grammar]
diṣṭyoditāḥ smo bhagavaṃstava cetasi pāvane |
ke nāma vā mahāsattvāḥ prasādeṣvaṅga no sthitāḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
asmatpavitrīkaraṇamevāgamanakāraṇam |
na cetkiṃ cāgame brūhi dvitīyaṃ kāraṇaṃ bhavet || 46 ||
[Analyze grammar]
kumbha uvāca |
yataḥ prabhṛti yāto'smi tvatsakāśādaninditaḥ |
tataḥ prabhṛti ceto me tvayaiveha samaṃ sthitam || 47 ||
[Analyze grammar]
ramye svarge na tiṣṭhāmi samīpe tava sāṃpratam |
abhīṣṭamudyadevāṅga ramyāṇāṃ tatpuraḥ sthitam || 48 ||
[Analyze grammar]
tvādṛśo bandhurāptaśca suhṛnmitraṃ tathā sakhā |
viśvāsyo vāpi śiṣyaśca manye jagati nāsti me || 49 ||
[Analyze grammar]
śikhidhvaja uvāca |
aho nu phalitaṃ puṇyapādapairnaḥ kulācale |
yasmādbhavānasaṅgo'pi vāñchatyasmatsamāgamam || 50 ||
[Analyze grammar]
idaṃ vanamime vṛkṣā bhṛtyo'yamahamādṛtaḥ |
rocate te na cetasvargastadiha sthīyatāṃ prabho || 51 ||
[Analyze grammar]
bhavadvitīrṇayā yogayuktyā viśrāntavānaham |
yathā sādho tathā manye svarge viśramaṇaṃ kutaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
tāmeva saṃsthitiṃ svacchāmavalambya prakāśinīm |
vihareha yathākāmaṃ svarge bhūmitale tathā || 53 ||
[Analyze grammar]
kumbha uvāca |
pare pade mahānande kaccidviśrāntavānasi |
idaṃ bhedamayaṃ duḥkhaṃ kaccitsaṃtyaktavānasi || 54 ||
[Analyze grammar]
kaccidāpātaramyebhyaḥ saṃkalpebhyo ratirbhṛśam |
nirmūlatāṃ gatā rājanbhoganīrasameva te || 55 ||
[Analyze grammar]
heyādeyadaśātītaṃ śāntaṃ śamasamasthiti |
yathāprāpteṣvanudvegaṃ kaccittava manaḥsthitam || 56 ||
[Analyze grammar]
śikhidhvaja uvāca |
tvatprasādena bhagavandṛṣṭā dṛśyātigā gatiḥ |
prāptaḥ saṃsārasīmānto labdho labdhavyaniścayaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
cirādaticireṇaiva viśrānto'smi nirāmayaḥ |
labdhaṃ lavdhavyamakhilaṃ tṛptaḥ saṃścirasaṃsthitaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
nopadeṣṭavyamasmākaṃ kiṃcidapyupayujyate |
sarvatraivātitṛpto'smi saṃsthito'smi gatajvaraḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
jñātamajñātamaprāptaṃ tyaktaṃ tyaktavyamāśritam |
tattvaṃ paratvaṃ sattvaṃ me svasyaivāsti na kiṃcana || 60 ||
[Analyze grammar]
niḥsaṃsṛtirvigatamohabhayo virāgo nityoditaḥ samasamāśayasarvasaumyaḥ |
sarvātmakaḥ sakalasaṃkalanāviyukta ākāśakośaviśadaḥ samamāsthito'smi || 61 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter CIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!