Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter LIII
śrībhagavānuvāca |
arjuna tvaṃ na hantā tvamabhimānamalaṃ tyaja |
jarāmaraṇanirmuktaḥ svayamātmāsi śāśvataḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
yasya nāhaṃkṛto bhāvo buddhiryasya na lipyate |
hatvāpi sa imāṃllokānna hanti na nibadhyate || 2 ||
[Analyze grammar]
yaiva saṃjāyate saṃvidantaḥ sevānubhūyate |
ayaṃ so'hamidaṃ tanma ityantaḥ saṃvidaṃ tyaja || 3 ||
[Analyze grammar]
anayaiva ca yukto'smi naṣṭo'smīti ca bhārata |
abhitaḥ sukhaduḥkhābhyāmavaśaḥ paritapyase || 4 ||
[Analyze grammar]
svātmāṃśaiḥ kriyamāṇāni guṇaiḥ karmāṇi bhāgaśaḥ |
ahaṃkāravimūḍhātmā kartāhamiti manyate || 5 ||
[Analyze grammar]
cakṣuḥ paśyatu karṇaśca śrṛṇotu tvakspṛśatvidam |
rasanā ca rasaṃ yātu kātra ko'hamiti sthitiḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
kalanākarmaṇi rate manasyapi mahātmanaḥ |
na kaścidatrāhamiti kleśabhāge ka eva te || 7 ||
[Analyze grammar]
bahubhiḥ samavāyena yatkṛtaṃ tatra bhārata |
eko'bhimānaduḥkhena hāsyāyaiva hṛiṃ gṛhyate || 8 ||
[Analyze grammar]
kāyena manasā buddhyā kevalairindriyairapi |
yoginaḥ karma kurvanti saṅgaṃ tyaktvātmaśuddhaye || 9 ||
[Analyze grammar]
ahantvaviṣacūrṇena yeṣāṃ kāyo na māritaḥ |
kurvanto'pi haranto'pi na ca te nirviṣūcikāḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
na kvacidrājate kāyo mamatāmedhyadūṣitaḥ |
prājño'pyatibahujño'pi duḥśīla iva mānavaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
nirmamo nirahaṃkāraḥ samaduḥkhasukhaḥ kṣamī |
yaḥ sa kāryamakāryaṃ vā kurvannapi na lipyate || 12 ||
[Analyze grammar]
idaṃ ca te pāṇḍusuta svakarma kṣātramuttamam |
api krūramatiśreyaḥ sukhāyaivodayāya ca || 13 ||
[Analyze grammar]
api kutsitamapyanyadapyadharmamayakramam |
śreṣṭhaṃ te svaṃ yathā karma tathehāmṛtavānbhava || 14 ||
[Analyze grammar]
mūrkhasyāpi svakarmaiva śreyase kimu sanmateḥ |
matirgaladahaṃkārā patitāpi na lipyate || 15 ||
[Analyze grammar]
yogasthaḥ kuru karmāṇi saṅgaṃ tyaktvā dhanaṃjaya |
niḥsaṅgastvaṃ yathāprāptakarmavānna nibadhyase || 16 ||
[Analyze grammar]
śāntabrahmavapurbhūtvā karma brahmamayaṃ kuru |
brahmārpaṇasamācāro brahmaiva bhavasi kṣaṇāt || 17 ||
[Analyze grammar]
īśvarārpitasarvārtha īśvarātmā nirāmayaḥ |
īśvaraḥ sarvabhūtātmā bhava bhūṣitabhūtalaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
saṃnyastasarvasaṃkalpaḥ samaḥ śāntamanā muniḥ |
saṃnyāsayogayuktātmā kurvanmuktamatirbhava || 19 ||
[Analyze grammar]
arjuna uvāca |
saṅgatyāgasya bhagavaṃstathā brahmārpaṇasya ca |
īśvarārpaṇarūpasya saṃnyāsasya ca sarvaśaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
tathā jñānasya yogasya vibhāgaḥ kīdṛśaḥ prabho |
krameṇa kathayaitanme mahāmohanivṛttaye || 21 ||
[Analyze grammar]
śrībhagavānuvāca |
sarvasaṃkalpasaṃśāntau praśāntaghanavāsanam |
na kiṃcidbhāvanākāraṃ yattadbrahma paraṃ viduḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
tadudyogaṃ vidurjñānaṃ yogaṃ ca kṛtabuddhayaḥ |
brahma sarvaṃ jagadahaṃ ceti brahmārpaṇaṃ viduḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
antaḥśūnyaṃ bahiḥśūnyaṃ pāṣāṇahṛdayopamam |
śāntamākāśakośācchaṃ na dṛśyaṃ na dṛśaḥ param || 24 ||
[Analyze grammar]
tata īṣadyadutthānamīṣadanyatayoditam |
sa jagatpratibhāso'yamākāśamiva śūnyatā || 25 ||
[Analyze grammar]
bhāvo'hamiti ko'pyeṣa pratyekamuditaściteḥ |
koṭikoṭyaṃśakalitaḥ ka ivainaṃ prati grahaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
apṛthagbhūta evaiṣa pṛthagbhūta iva sthitaḥ |
pṛthaktvaṃ hi na paryanto nāhamityavagacchati || 27 ||
[Analyze grammar]
yathehāhaṃ tathehāsti ghaṭādīhāpi markaṭaḥ |
svamīhaivaṃ tathāmbhodhiḥ kimahaṃtāṃ prati grahaḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
vikalpabhede sphurite saṃvitsāramayātmani |
vaicitryeṇa vicitrepi kimekatve'pi no grahaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
iti jñātavibhāgasya buddhau tasya parikṣayaḥ |
karmaṇāṃ yaḥ phalatyāgastaṃ saṃnyāsaṃ vidurbudhāḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
tyāgaḥ saṃkalpajālānāmasaṃsaṅgaḥ sa kathyate |
samastakalanājālasyeśvaratvaikabhāvanā || 31 ||
[Analyze grammar]
galitadvaitanirbhāsametadeveśvarārpaṇam |
abodhavaśato bhedo nāmnaivaiṣāṃ cidātmani || 32 ||
[Analyze grammar]
bodhātmā kila śabdārtho jagadekaṃ na saṃśayaḥ |
ahamāśā jagadahaṃ svamahaṃ karma cāpyaham || 33 ||
[Analyze grammar]
kālo'hamahamadvaitaṃ dvaitaṃ cāhamahaṃ jagat |
manmanā bhava madbhakto madyājī māṃ namaskuru |
māmevaiṣyasi yuktvaivamātmānaṃ matparāyaṇaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
arjuna uvāca |
dve rūpe tava deveśa paraṃ cāparameva ca |
kīdṛśaṃ tatkadā rūpaṃ tiṣṭhāmyāśritya siddhaye || 35 ||
[Analyze grammar]
śrībhagavānuvāca |
sāmānyaṃ paramaṃ caiva dve rūpe viddhi me'nagha |
pāṇyādiyuktaṃ sāmānyaṃ śaṅkhacakragadādharam || 36 ||
[Analyze grammar]
paraṃ rūpamanādyantaṃ yanmamaikamanāmayam |
brahmātmaparamātmādiśabdenaitadudīryate || 37 ||
[Analyze grammar]
yāvadapratibuddhastvamanātmajñatayā sthitaḥ |
tāvaccaturbhujākāradevapūjāparo bhava || 38 ||
[Analyze grammar]
tatkramātsaṃprabuddhastvaṃ tato jñāsyasi tatparam |
mama rūpamanādyantaṃ yena bhūyo na jāyate || 39 ||
[Analyze grammar]
yadi vā vedyavijñāto bhāvastadarimardana |
tanmamātmānamātmānamātmanaścāśu saṃśraya || 40 ||
[Analyze grammar]
idaṃ cāhamidaṃ cāhamiti yatpravadāmyaham |
tadetadātmatattvaṃ tu tubhyaṃ hyupadiśāmyaham || 41 ||
[Analyze grammar]
manye sādhuvibuddhosi pade viśrāntavānasi |
saṃkalpairavamukto'si satyaikātmamayo bhava || 42 ||
[Analyze grammar]
sarvabhūtasthamātmānaṃ sarvabhūtāni cātmani |
paśya tvaṃ yogayuktātmā sarvatra samadarśanaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
sarvabhūtasthamātmānaṃ bhajatyekatvamātmanaḥ |
sarvathā vartamāno'pi na sa bhūyo'bhijāyate || 44 ||
[Analyze grammar]
ekatvaṃ sarvaśabdārtha ekaśabdārtha ātmanaḥ |
ātmāpi ca na sannāsadgato yasyāśu tasya tat || 4 ||
[Analyze grammar]
trailokyacetasāmantarāloko yaḥ prakāśakaḥ |
anubhūtimupārūḍhaḥ so'hamātmeti niścayaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
trailokyapayasāmantaryo rasānubhavaḥ sthitaḥ |
gavyānāmabdhijānāṃ ca so'yamātmeti bhārata || 47 ||
[Analyze grammar]
antaḥ sarvaśarīrāṇāṃ yaḥ sūkṣmonubhavaḥ sthitaḥ |
mukto'nubhavanīyena so'yamātmāsti sarvagaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
samagrapayasāmantaryathā ghṛtamiva sthitam |
tathā sarvapadārthānāṃ dehānāṃ saṃsthitaḥ paraḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
sarvāmbhonidhiratnānāṃ sabāhyābhyantare yathā |
tejastathāsmi dehānāmasaṃsthita iva sthitaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
yathā kumbhasahasrāṇāṃ sabāhyābhyantare nabhaḥ |
jagattrayaśarīrāṇāṃ tathātmāhamavasthitaḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
muktāphalaśataughānāṃ tantuḥ protavapuryathā |
tathāyaṃ dehalakṣāṇāṃ sthita ātmāstyalakṣitaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
brahmādau tṛṇaparyante padārthanikurambake |
sattāsāmānyametadyattamātmānamajaṃ viduḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
tadīṣatsphuritākāraṃ brahma brahmaiva tiṣṭhati |
ahantādi jagattādi krameṇa bhramakāriṇā || 54 ||
[Analyze grammar]
ātmaivedaṃ jagadrūpaṃ hanyate hanti vātra kim |
śubhāśubhairjagadduḥkhaiḥ kimasyārjuna lipyate || 55 ||
[Analyze grammar]
pratibimbeṣvivādarśasamaṃ sākṣivadāsthitam |
naśyatsu na vinaśyantaṃ yaḥ paśyati sa paśyati || 56 ||
[Analyze grammar]
idaṃ cāhamidaṃ neti itīdaṃ kathyate mayā |
evamātmāsmi sarvātmā māmevaṃ viddhi pāṇḍava || 57 ||
[Analyze grammar]
imāḥ sarvāḥ pravartante sargapralayavikriyāḥ |
ātmanyahaṃtācittasthāḥ payaḥspandā ivāmbudhau || 58 ||
[Analyze grammar]
yathopalatvaṃ śailānāṃ dārutvaṃ ca mahīruhām |
taraṅgāṇāṃ jalatvaṃ ca padārthānāṃ tathātmatā || 59 ||
[Analyze grammar]
sarvabhūtasthamātmānaṃ sarvabhūtāni cātmani |
yaḥ paśyati tathātmānamakartāraṃ sa paśyati || 60 ||
[Analyze grammar]
nānākāravikāreṣu taraṅgeṣu yathā payaḥ |
kaṭakādiṣu vā hema bhūteṣvātmā tathā'rjuna || 61 ||
[Analyze grammar]
nānātaraṅgavṛndāni yathā lolāni vāriṇi |
kaṭakādīni vā hemni bhūtānyevaṃ parātmani || 62 ||
[Analyze grammar]
padārthajātaṃ bhūtāni bṛhadbrahma ca bhārata |
ekamevākhilaṃ viddhi pṛthaktvaṃ na manāgapi || 63 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tadbhāvavikārāṇāṃ gamyamasti jagattraye |
kva te vāpi jagatkiṃ vā kiṃ mudhā parimuhyasi || 64 ||
[Analyze grammar]
iti śrutvā'bhayaṃ tvantarbhāvayitvā suniścitam |
jīvanmuktāścarantīha santaḥ samarasāśayāḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
nirmānamohā jitasaṅgadoṣā adhyātmanityā vinivṛttakāmāḥ |
dvandvairvimuktāḥ sukhaduḥkhasajñairgacchantyamūḍhāḥ padamavyayaṃ tat || 66 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter LIII
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!