Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter XLV
śrīvasiṣṭha uvāca |
jagatsaṃpannamevedaṃ saṃpannaṃ kiṃcideva na |
śūnyameva ca bhāmātraṃ manovilasitaṃ sthitam || 1 ||
[Analyze grammar]
na deśakālāvetena brahmāṇḍenāvṛtau sthitau |
manāgapi mahārūpavatāpyākāśarūpiṇā || 2 ||
[Analyze grammar]
etatsaṃkalpamātrātma svapnadṛṣṭapuropamam |
yatraiva tatra tacchūnyaṃ kevalaṃ vyoma saṃsthitam || 3 ||
[Analyze grammar]
abhittirāgaracanamapi dṛṣṭamasanmayam |
akṛtaṃ kṛtamevaitadvyomni citraṃ vicitrakam || 4 ||
[Analyze grammar]
manasā kalpitaṃ sarvaṃ dehādibhuvanatrayam |
saṃsmṛtau kāraṇaṃ caitaccakṣurālokane yathā || 5 ||
[Analyze grammar]
ābhāsamātraṃ hi jagaddhaṭāvaṭapaṭabhramaiḥ |
āvartate na sadrūpātpṛthakkuḍyādayaḥ sthitāḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
manasedaṃ śarīraṃ hi vāsanārthaṃ prakalpitam |
kṛmikośaprakāreṇa svātmakośa iva svayam || 7 ||
[Analyze grammar]
na tadasti ca yannāma cetaḥsaṃkalpamambaram |
na karoti na cāpnotidurgamapyatiduṣkaram || 8 ||
[Analyze grammar]
sarvaśaktidhare deve kā nāma nanu śaktayaḥ |
na saṃbhavantyāśriyante yābhirantarmanoguhāḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
sattāsatte padārthānāṃ sarveṣāṃ sarvadaiva hi |
mahābāho saṃbhavataḥ sarvaśaktau vibhau sati || 10 ||
[Analyze grammar]
paśya bhāvanayā prāptaṃ manasaivātmajaṃ vapuḥ |
tasmāttatkalanāṃ rāma sarvaśaktiyutāṃ viduḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
svasaṃkalpakṛtāḥ sarve devāsuranarādayaḥ |
svasaṃkalpopaśamane śāmyantyasnehadīpavat || 12 ||
[Analyze grammar]
ākāśasadṛśaṃ sarvaṃ kalanāmātrajṛmbhitam jagatpaśya mahābuddhe sudīrghaṃ svapnamutthitam || 13 ||
[Analyze grammar]
na jāyate na mriyate iha kiṃcitkadācana |
paramārthena sumate mithyā sarvaṃ tu vidyate || 14 ||
[Analyze grammar]
na vṛddhimeti no hrāsaṃ yanna kiṃcitkadācana |
kiṃ vā tanu bhavettatra kasya kā nāma khaṇḍanā || 15 ||
[Analyze grammar]
bhūmabhūtaṃ svakāyotthamapaśyannipuṇaṃ dṛśā |
rāghavā'mahatā svāntaḥ kimajña iva muhyasi || 16 ||
[Analyze grammar]
mṛgatṛṣṇā yathā tāpānmanaso niścayāttathā |
asanta iva dṛśyante sarve brahmādayo'pyamī || 17 ||
[Analyze grammar]
dvicandravibhramaprakhyā manorathavadutthitāḥ |
mithyājñānaghanāḥ sarve jagatyākārarāśayaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
yathā nauyāyino mithyā sthāṇuspandamatistathā |
asatyaivotthitā nityamākārāṇāṃ paramparā || 19 ||
[Analyze grammar]
indrajālamidaṃ viddhi māyāracitapañjaram |
manomanananirmāṇaṃ na sannāsadiva sthitam || 20 ||
[Analyze grammar]
brahmaivedaṃ jagatsarvamanyatāyāstataḥ kutaḥ |
prasaṅgaḥ kīdṛśaḥ ko'sau kva vā sāparitiṣṭhati || 21 ||
[Analyze grammar]
ayaṃ girirayaṃ sthāṇurityāḍambaravibhramaḥ |
manaso bhāvanādārḍhyādasansanniva lakṣyate || 22 ||
[Analyze grammar]
prapañcapatanārambhaṃ pramattasya idaṃ jagat |
sakāmatṛṣṇāmananaṃ tyaktvānyadrāma bhāvaya || 23 ||
[Analyze grammar]
yathā svapno mahārambho bhrāntireva na vastutaḥ |
dīrghasvapnaṃ tathaivedaṃ viddhi cittopapāditam || 24 ||
[Analyze grammar]
dṛśyamānamahābhogaṃ gṛhyamāṇamavastukam |
kośamāśābhujaṅgānāṃ saṃsārāḍambaraṃ tyaja || 25 ||
[Analyze grammar]
asadetaditi jñātvā mā'tra bhāvaṃ niveśaya |
anudhāvati na prājño vijñāya mṛgatṛṣṇikām || 26 ||
[Analyze grammar]
svasaṃkalpātsvarūpāḍhyāṃ manorathamayīṃ śriyam |
yo'nugacchati mūḍhātmā duḥkhasyaiva sa bhājanam || 27 ||
[Analyze grammar]
vastunyasati loko'yaṃ yātu kāmamavastuni |
yastu vastu parityajya yātyavastu sa naśyati || 28 ||
[Analyze grammar]
manovyāmoha evedaṃ rajjvāmahibhayaṃ yathā |
bhāvanāmātravaicitryācciramāvartate jagat || 29 ||
[Analyze grammar]
asadabhyuditairbhāvairjalāntaścandravaccalaiḥ |
vañcyate bāla eveha na tattvajño bhavādṛśaḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
ya imaṃ guṇasaṃghātaṃ bhāvayansukhamīhate |
pramārṣṭi sa jaḍo jāḍyaṃ vahnibhāvanayā svayā || 31 ||
[Analyze grammar]
asadevedamābhogi dṛśyate jalapañjaram |
manomanananirmāṇahṛdaye nagaraṃ yathā || 32 ||
[Analyze grammar]
idaṃ cittecchayodeti līyate tadanicchayā |
mithyaivaṃ dṛśyate sphītaṃ gandharvanagaraṃ yathā || 33 ||
[Analyze grammar]
rāma naṣṭe jagatyasminna kiṃcidapi naśyati |
yukte'pi ca jagatyasminna kiṃcidapi yujyate || 34 ||
[Analyze grammar]
manaḥprakalpite bhagne hṛdi vistīrṇapattane |
vṛddhiṃ copagate brūhi kiṃ vṛddhaṃ kasya kiṃ kṣatam || 35 ||
[Analyze grammar]
krīḍārthena yathodeti bālānāṃ hṛdi vartanam |
manasā tadvadevedamudetyavirataṃ jagat || 36 ||
[Analyze grammar]
na kiṃcitkasyacinnaṣṭamindrajālajale yathā |
bhraṣṭe naṣṭe tathaivāsminsaṃsāre vitathotthite || 37 ||
[Analyze grammar]
yadasattadasatsyāccenna kiṃ kasya kila kṣatam |
tato harṣaviṣādānāṃ saṃsāre nāma nāspadam || 38 ||
[Analyze grammar]
asadeva yadatyantaṃ tasmātkiṃ nāma naśyati |
nāśābhāve hi duḥkhasya kaḥ prasaṅgo mahāmate || 39 ||
[Analyze grammar]
sadeva vā yadatyantaṃ tasya kiṃ nāma naśyati |
brahmaivedaṃ jagatsarvaṃ sukhaduḥkhe kimutthite || 40 ||
[Analyze grammar]
asadvāpi yadatyantaṃ vṛddhiḥ syāttasya kīdṛśī |
vṛddherabhāve harṣasya kaḥ prasaṅgo mahāmate || 41 ||
[Analyze grammar]
sarvatrāsatyabhūte'sminprapañcaikāntakāriṇi |
saṃsāre kimupādeyaṃ prājño yadabhivāñchatu || 42 ||
[Analyze grammar]
sarvatra satyabhūte'sminbrahmatattvamaye'pi ca |
kiṃ syātrtribhuvane heyaṃ prājñāḥ pariharantu yat || 43 ||
[Analyze grammar]
asatsadvā jagadyasya tenāsau sukhaduḥkhayoḥ |
agamya eva mūrkhastu tadvināśena duḥkhitaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
ādāvante ca yannāsti vartamāne'pi tattathā |
yo'bhivāñchatyasadrāma tasyāsattaiva dṛśyate || 45 ||
[Analyze grammar]
ādāvante ca yatsatyaṃ vartamāne sadeva tat |
yasya sarvaṃ sadeva syāttasya sattaiva dṛśyate || 46 ||
[Analyze grammar]
asatyabhūtaṃ toyāntaścandravyomatalādikam |
bālā evābhivāñchanti manomohāya nottamāḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
bālo hi vitatākārairvasturiktaiḥ prayojanaiḥ |
saṃtoṣametyanantāya duḥkhāya na sukhāya tu || 48 ||
[Analyze grammar]
tasmānmā tvaṃ bhavo bālo rāma rājīvalocana |
avināśamihālokya nityamāśraya susthiram || 49 ||
[Analyze grammar]
asadidamakhilaṃ mayā sametaṃ tviti vigaṇayya viṣāditāstu mā te |
sadiha hi sakalaṃ mayā sametaṃ tviti ca vilokya viṣāditāstu mā te || 50 ||
[Analyze grammar]
śrīvālmīkiruvāca |
ityuktavatyatha munau divaso jagāma sāyaṃtanāya vidhaye'stamino jagāma |
snātuṃ sabhā kṛtanamaskaraṇā jagāma śyāmākṣaye ravikaraiśca sahājagāma || 51 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter XLV
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!