Purushottama-samhita [sanskrit]
15,643 words | ISBN-13: 9788179070383
The Sanskrit text of the Purushottama-samhita, an ancient Vaishnava Agama, belonging to the Pancaratra tradition. Topics include the construction of temples, architecture, iconography, festivals (celebrations of deities and their exploits). Alternative titles: Puruṣottamasaṃhitā (पुरुषोत्तमसंहिता), Purushottamasamhita, Purusottamasamhita, Purusottama, Puruṣottama-saṃhitā (पुरुषोत्तम-संहिता), Śrīpuruṣottamasaṃhitā (श्रीपुरुषोत्तमसंहिता), Shripurushottamasamhita, Shripurushottama Sripurusottamasamhita, Sripurusottama.
Chapter 15
oṃ |
śrīpāṃcarātre puruṣottama saṃhitāyāṃ |
paṃcadaśodhyāyaḥ |
paryagnikaraṇa jalādhivāsavidhiḥ |
paryagni karaṇa vidhiḥ |
tataḥpagni karaṇaṃ tadarthaṃ brāhmaṇaṃvaret |
hastihasta samaṃsthūlaṃ paṃcahastatrihastakam. || 1 ||
[Analyze grammar]
kuśakāśakṛtaṃpuṃjaṃ trimukhāgreṇasaṃyutam |
tatpuṃjaṃvāstuhomāgnau prajvālyavidhipūrvaka. || 2 ||
[Analyze grammar]
paryagnimaṃtramuccārya paribhramaṇamācaret |
śālādi sarvadeśeṣu cālayādiṣu sarvataḥ. || 3 ||
[Analyze grammar]
pradakṣiṇakrameṇaiva vedavādya purassaram |
paṃcagavyaistataḥ kuryāt prokṣaṇaṃ yāgabhūmiṣu. || 4 ||
[Analyze grammar]
puṇyāhavācanaṃ kāryaṃ brāhmaṇairvedapāragaiḥ |
śāṃtisūktānadhīyānaiḥ prokṣayetchuddhavāriṇā. || 5 ||
[Analyze grammar]
dīpāsprajvālayettatragoghṛtenaca pūritān |
kṛṣṇāgurumukhairgaṃdhairdhūpayetsarvadikṣuca. || 6 ||
[Analyze grammar]
staṃbhān saṃveṣṭyanāsobhi śśubhravasrairvitānayet |
dhvajaiścasupatākābhi rmuktāhāraiścapallavaiḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
anyaiḥpuṣsairbhalaiścaiva maṇikāṃcanabhūṣaṇaiḥ |
naphalāḥkadaḷīsthaṃbhaiḥ kramukai storaṇādibhiḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
śobhayenmaṃṭapaṃ sarvaṃ yathāvittānusārataḥ |
yāgaśālājā |
tatastu yāgaśālāyāḥ pūjākāryā caturmukha. || 9 ||
[Analyze grammar]
dvārāṇāṃ pārśvayoḥghātvādvitālāsyavaṭānivai |
śeṣuna stāpayet sthaṃbhān toraṇārdhaṃ yadhāvidhi. || 10 ||
[Analyze grammar]
aśvaddhaṃ pūrvadigbhāge yāmye cauduṃbaraṃ tathā |
syagrodhaṃ paścimaॆdvāre plakṣaṃ caivottaretadhā. || 11 ||
[Analyze grammar]
dhvajavdaye sthāpanīyaṃ pratidvārasya pārśvayoḥ |
vrācyāṃraktadhvajesthā pyau pītavarṇauca dakṣiṇe. || 12 ||
[Analyze grammar]
paścame nīlavarṇau ca uttare pāṃḍuradhvajāḥ |
sthāpayetpūrṇa kalaśān sāpidhānān sacavastrakān. || 13 ||
[Analyze grammar]
saratna hema kūrcāṃbu pūritānsūtraveṣṭitān |
suśobhavaṃ subaṃdhaṃ ca subhadraṃ ca suhotrakam. || 14 ||
[Analyze grammar]
ete toraṇadevā syuḥ dhvajādhīṣṭhāna devatāḥ |
kumudaḥ kumudākṣa śca puṃḍarīka śca vāmanaḥ. || 15 ||
[Analyze grammar]
śaṃkhukarṇa ssarpanetra ssumukha ssupratiṣṭhitaḥ |
pūrṇaśca puṣkara ścaiva ānaṃdo naṃdaeva ca. || 16 ||
[Analyze grammar]
vīrasenasuśeṣeṇau ca saṃbhavaprabhavautataḥ |
kuṃbhādhidevatā hyaॆtāssamāvāhyayajetkramā. || 17 ||
[Analyze grammar]
aṣṭadikṣupatākāsu digīśā strāsprapūjayet |
aṃtarāḷikā pūjā |
āvāhyapūjayedvidpān iṃdreśā nāṃtarevasūn. || 18 ||
[Analyze grammar]
hudāśaneṃdrayormadhyairudrānāvāhyapūjayet |
yamasyāgne raṃtarāḷe ādityānarcayetkramātḥ. || 19 ||
[Analyze grammar]
yamarākṣasayo rmadhyesāthyānsaṃpūjyayetsudhī |
varuṇakoṇapapadhye tu abhyarca maruttaḥ stataḥ. || 20 ||
[Analyze grammar]
marujjaleśāṃtarāḷe aśvinau ca prapūjayet |
kuberamarutormadhye viśvāndevā pprapūjayet. || 21 ||
[Analyze grammar]
īśānasomayormadhye caṃdodevā sathārcayet |
evaṃ saṃpūjaye ttattaddevatāśca yathākramam. || 22 ||
[Analyze grammar]
śilpaśālāgamanaṃ śilpipūjanaṃca |
madhyāhnaॆ samaye prāpte ṛtvigbhissahadeśikaḥ |
śilpiśālaṃ rato gatvāpratisā ssaṃparīkṣayet. || 23 ||
[Analyze grammar]
muhūrteśobhane prāpte vaiṣṇavānā manujñayā |
śīlpībhirnirmite biṃbe śāstradṛṣṭena partmanā. || 24 ||
[Analyze grammar]
parīkṣya lakṣaṇaṃ samyak kṣāḷaye tbaṃcagavyakaiḥ |
tataḥ prakṣāḷyatoyena gaṃdhayuktena deśikaḥ. || 25 ||
[Analyze grammar]
bhūmau samyaksamālipya puṣpāṇivikirettataḥ |
tatraivaśāyayedbiṃbaṃ śilpinaṃ pūjayettataḥ. || 26 ||
[Analyze grammar]
dhanaiśca karmānuguṇaṃ sthapatiṃ paritoṣayet |
nayanodghāṭanaṃ kāryaṃśilpinā kuśalena vai. || 27 ||
[Analyze grammar]
mānonmāna pramāṇaśāṃti homādīni |
gāṃca datvāprayatnena śīlpinetu yathāvidhi |
tathāparāhmasamaye śāṃtiromaṃ samācaret. || 28 ||
[Analyze grammar]
mānonmānapramāṇekhyaॊhāniryājāyatenṛṇām |
sahānirvilayaṃ yāti śāṃtihomekṛte sati. || 29 ||
[Analyze grammar]
śamīpallavasaṃyuktai stilaissājtyeścraruṃ svayam |
saptavyāhṛtibhiścaiva pratyekaṃ juhuyādguruḥ. || 30 ||
[Analyze grammar]
nṛsūktena caruṃpaścāt juhuyātṣoḍaśāhutīḥ |
paṃcopaniṣadairmaṃtrai ssarpiṣājūhuyā cchatam. || 31 ||
[Analyze grammar]
pratimāsannidhā veva hutvā pūrṇā hutiṃ tata |
upatiṣṭhaॆtatadanu maṃtreśānena deśikaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
namastubhyaṃ bhagavate jātavedasvarūpiṇe |
nārāyaṇāya havyasya kavyasya ca yadhā tadham. || 33 ||
[Analyze grammar]
bhoktreyaṣṭavyadevānāṃ ātmane paramātmane |
sannidhatsyaciraṃ devapratimāyāṃ hitāyanaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vijñāpyadeveśaṃ devasyatveti saṃspṛśet |
dukūlaśitaśiddhārthayukta mūrṇāmayena tu. || 35 ||
[Analyze grammar]
suvarṇena tadā veṣṭhya badhnīyā ddakṣiṇekare |
viṣṇorarāṭamaṃtreṇa saptavārābhimaṃtritam. || 36 ||
[Analyze grammar]
rathaṃ vā kuṃjaraṃ vāpi śibikāṃ vāyathāruci |
pratimā ssamyagāropya grāmaṃkṛtvāpradakṣiṇam. || 37 ||
[Analyze grammar]
jalādhivāsavidhiḥ |
pāṃḍurai rātapatraiśca cāmarai śca sitaissaha |
cīnāṃśukamayai cchatraistabarṇamayai rapi. || 38 ||
[Analyze grammar]
vyajanai rapi kalyāṇai rthvajairnānāvidhaistadhā |
śaṃkhaduṃdubhinirghoṣau rnṛttagītasamanvitaiḥ. || 39 ||
[Analyze grammar]
mahūpacārai raparairbrāhmaṇaissahadeśikaḥ |
adhikapāṭhāni |
tūryavāditranirghoṣai rvedamaṃgaḷapāṭhakaiḥ |
jayaghoṣaiśca stutibhiḥbhaktairbhāgavataissaha |
śanaiśśanairnayeddevaṃ jalapārśvaṃ yadhoditam. || 40 ||
[Analyze grammar]
jalādhivāsadeśaṃ tu saṃprāpya śibikādibhiḥ |
avaropya jalābhyarṇe prapāyāṃ siṃhaviṣṭhare. || 41 ||
[Analyze grammar]
jalādhivāsayogyasthalāni |
prāṅmakhaṃ ca samaṃ sthāpya yadvākuryādudaṅmukham |
nadīṣu devakhāteṣu taṭāke nirgharehrade. || 42 ||
[Analyze grammar]
saṃbhave sati kurvīta jalavāsaṃ yathāvidhi |
jalādhivāsānarhasthalāni |
alpatoye smaśāne ca lavaṇodakadūṣite. || 43 ||
[Analyze grammar]
caityavṛkṣasamīpe ca nīcai radhyāsite tathā |
ūṣare śaivalayute varṇāṃtarayute tadhā. || 44 ||
[Analyze grammar]
evamādiṣu dūṣyeṣu pratimāṃ nādhivāsayet |
jalādhivāsa prapā lakṣaṇaṃ |
jalamadhye prapāṃ kuryā dbahustaṃbhasamanvitam. || 45 ||
[Analyze grammar]
suktādāmasamāyuktāṃ sragviṇīṃ dhūpadīpitām |
phalairnānāvidhai ryuktāṃ caturaśrāṃsuśrobhanām. || 47 ||
[Analyze grammar]
jalādhivāsakramaḥ |
puṇyāhavācanā tpūrvaṃ sadyādiṣu susaṃsthitāḥ |
āpaḥpuruṣamaṃtreca saṃjoṣyaguru rātmavān. || 48 ||
[Analyze grammar]
āgnimaṃtreṇa tattoyaṃ saṃśoṣya tadanaṃtaram |
jalādyamṛtabīyena puna rāpūrayedguruḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
tasmin jale mahāpīṭhaṃ pratimāyāmasammitam |
kāṣṭhajaṃ sudṛḍhaṃ snigdhaṃ vinyane ccajalāśayaye. || 50 ||
[Analyze grammar]
vinyasyā staraṇopetaṃ sopadhānaṃ navaṃ śubham |
prakalpayedyogapīṭhaṃ tasyopari yadhākramam. || 51 ||
[Analyze grammar]
graṃthapūṣpādinā pīṭha marcayitvā samāhitaḥ |
dvāratoraṇakuṃbhādī narcayettadanaṃtaram. || 52 ||
[Analyze grammar]
pratimāṃ paṃcagavyena paṃcopaniṣadaiḥ kramāt |
snāpayetprāṅmukhobhūtvāśuddhasnānaṃ samācaret. || 53 ||
[Analyze grammar]
evaṃ kuryā ddvidhānena ghṛtāropaṇa pūrvakam |
ārghyaṃ pādyaṃ tathācāmaṃ vastraṃ yajñopavītakam. || 54 ||
[Analyze grammar]
bhūṣaṇāni ca sarvāṇi dvādaśākṣaravidyayā |
datvātatorcāṃ saṃhāra mārgeṇaivatu saṃharet. || 55 ||
[Analyze grammar]
tattvasaṃhārakramaṃ |
saṃhārasya kramaṃ vakṣye prāṅmukho vā pyudaṅmukhaḥ |
pūrvaṃ saṃhṛtya prāgādīn śrotrādīncatataḥparaṃ || 56 ||
[Analyze grammar]
śabdādīṃ ścatato dhyātvā pṛthivyādīnyathākramam |
mana ādau mana statve mahānavyaktaṃ saṃjñake. || 57 ||
[Analyze grammar]
pṛdhivī cāpsulīnāsyā dagnau cāpastathālayam |
agne śca vāyu mārgeṣu ākāśe vāyutattvakam. || 58 ||
[Analyze grammar]
ākāśasyā dahaṃkāre ahaṃkāro mahāṃtike |
maha davyaktakelīna mavyaktaṃ cātmani sthitam. || 59 ||
[Analyze grammar]
evaṃ saṃhṛtyatattvāni dhyāyeddeva manāmayam |
cchādayitvā śubhairdarbhairnavavastrai sragādibhiḥ || 60 ||
[Analyze grammar]
āpīṭhamauḷiparyaṃtaṃ nicchidraṃ veṣṭhaye dbudhaḥ |
jalamadhyagataṃ pīṭha mācāryo mūrtipaissaha. || 61 ||
[Analyze grammar]
śaṃkhaduṃdubhinirṣoṣai rānayetpratimāstataḥ |
udaṅmukhaṃ prāksirasaṃ pratimāṃ śāyayettataḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
śayānasya tu biṃbasya dakṣiṇe tu mahāghaṭaṃ |
vinyase dbrahmabījena pūjāṃtaॆnaiva kārayet. || 63 ||
[Analyze grammar]
vinyase llokapālāṃ śca svāsudikṣu ca deśikaḥ |
maṃgaḷā nyabhita sthāpya śakaḷīkaraṇaṃ tataḥ. || 64 ||
[Analyze grammar]
jalaṃ kṣīrārṇavaṃ dhyātvā pīṭhaṃ śeṣaiti smaret |
jalādu ttīrya maṃtrajño rakṣāṃtatravinirdiśet. || 65 ||
[Analyze grammar]
darmayeccakramudrāṃca rakṣāmudrāṃ pradarśayet |
jalādivāsa kālaparimitiḥ nadyādyabhāve jalavāsavithiḥ |
trirātra mekarātraṃ vā jalavāsaṃ samācaret. || 66 ||
[Analyze grammar]
nadyādyabhāve biṃbasya jalādhivasanaṃ bhavet |
jaladroṇyāṃ kaṭāhe vā samudhṛtya mahājalam. || 67 ||
[Analyze grammar]
yadhāsaṃbhava manyasmin mṛṇmayādauta diṣyate |
sadyo vā toyavānaṃ tu kuryāttaṃtravicakṣaṇaḥ. || 68 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Purushottama-samhita Chapter 15
The Pancaratra Agamas (an Introduction)
by Swami Harshananda (2002)
[Publisher: Ramakrishna Math, Bangalore]
Buy now!