Moksopaya [sanskrit]
192,019 words | ISBN-10: 8120831470 | ISBN-13: 9788120831476
This Sanskrit edition of the Moksopaya. It is a large philosophical text dealing with “the science of liberation”. Similar to the Yoga-vasistha in content, the Mokshopaya-shastra was likely its predecessor, said to contain 30,000 shlokas (metrical verses). One of the core philosophies of the texts teaches the non-existence of cognitive objects; while holding such a view leads to an attitude of dispassion towards worldly matters.
Chapter 1
jñānasatpuruṣakramo nāma sargaḥ |
mumukṣuvyavahāraprakaraṇaṃ samāptam |
vasiṣṭhaḥ |
vāgbhābhirbrahmavidbrahma bhāti svapna ivātmani |
yadidaṃ tatsvaśabdārthairyo yadvetti sa vettu tat || 1 ||
[Analyze grammar]
nyāyenānena sarvasmin sarge brahmāmbare sati |
kimidaṃ kasya vakṣīti codyacañcurnirākṛtaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ tāvad yathājñānaṃ yathāvastu yathākramam |
yathāsvabhāvaṃ vacmīdaṃ tatsarvaṃ śrūyatāṃ budhāḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
svapnavatpaśyati jagaccinnabho dehavinmayam |
svapnasaṃsāradṛṣṭāntā ihaivāntaḥ samanvitāḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
mumukṣuvyavahāroktimayātprakaraṇādanu |
athotpattiprakaraṇaṃ mayedaṃ parikathyate || 5 ||
[Analyze grammar]
bandho'yaṃ dṛśyasadbhāvo dṛśyābhāve na bandhanam |
na sambhavati dṛśyaṃ tu yathedaṃ tacchṛṇu kramāt || 6 ||
[Analyze grammar]
utpadyate yo jagati sa eva kila vardhate |
sa eva mokṣamāpnoti svargaṃ vā narakaṃ ca vā || 7 ||
[Analyze grammar]
ataste svavabodhārthaṃ tattāvatkathayāmyaham |
utpattiṃ saṃsṛtāveti pūrvameva hi yo yathā || 8 ||
[Analyze grammar]
idaṃ prakaraṇārthaṃ tvaṃ saṅkṣepācchṛṇu rāghava |
tataḥ prakathayiṣyāmi vistaraṃ te yathepsitam || 9 ||
[Analyze grammar]
yadidaṃ dṛśyate sarvaṃ jagatsthāvarajaṅgamam |
tatsuṣupta iva svapnaḥ kalpānte pravinaśyati || 10 ||
[Analyze grammar]
tataḥ stimitagambhīraṃ na tejo na tamastatam |
anākhyamanabhivyaktaṃ yatkiñcidavaśiṣyate || 11 ||
[Analyze grammar]
ṛtamātmā paraṃ brahma satyamityādikā budhaiḥ |
kalpitā vyavahārārthaṃ yasya sañjñā mahātmanaḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
sa tathābhūta evātmā svayamanya ivollasan |
jīvatāmupayātīva bhāvināmakadarthanām || 13 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa jīvaśabdārthakalanākulatāṃ gataḥ |
mano bhavati maunātmā mananānmantharībhavat || 14 ||
[Analyze grammar]
manaḥ sampadyate tena mahataḥ paramātmanaḥ |
susthirādasthirākārastaraṅga iva vāridheḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
tatsvayaṃ svairamevāśu saṅkalpayati nityaśaḥ |
teneyamindrajālaśrīrvitateva vitanyate || 16 ||
[Analyze grammar]
yathā kaṭakaśabdārthaḥ pṛthaktvārho'sti kānake |
na nāma kaṭake tadvajjagacchabdārthatā pare || 17 ||
[Analyze grammar]
brahmaṇyevāstyananyātma yathāsthitamidaṃ jagat |
na jagacchabdakārtho'sti hemnīva kaṭakāditā || 18 ||
[Analyze grammar]
asataivāsatī tāpanadyeva laharī calā |
manasaivendrajālaśrīrjāgatī pravitanyate || 19 ||
[Analyze grammar]
avidyā saṃsṛtirbandho māyā moho mahattamaḥ |
kalpitānīti nāmāni yasyāḥ sakalavedibhiḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
bandhasya tāvad rūpaṃ tvaṃ kathyamānamidaṃ śṛṇu |
tataḥ svarūpaṃ mokṣasya jñāsyasīndusamānana || 21 ||
[Analyze grammar]
draṣṭurdṛśyatvasattāṅga bandha ityabhidhīyate |
draṣṭā dṛśyavaśādbaddho dṛśyābhāvādvimucyate || 22 ||
[Analyze grammar]
jagattvamahamityādisargātmā dṛśyamucyate |
yāvadetatsambhavati tāvanmokṣo na vidyate || 23 ||
[Analyze grammar]
nedaṃ nedamiti vyarthaiḥ pralāpairnopaśāmyati |
saṅkalpajanakairdṛśyavyādhiḥ pratyuta vardhate || 24 ||
[Analyze grammar]
na ca tarkabharakṣodairna tīrthaniyamādibhiḥ |
sato dṛśyasya jagato yasmādete vicārakāḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
jagaddṛśyaṃ tu yadyasti na śāmyatyeva tatkvacit |
nāsato vidyate bhāvo nābhāvo vidyate sataḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
acetyacitsvarūpātmā yatra yatraiṣa tiṣṭhati |
tatra tatrāsya dṛśyaśrīḥ samudetyapyaṇūdare || 27 ||
[Analyze grammar]
tasmādasti jagaddṛśyaṃ tatpramṛṣṭamidaṃ mayā |
tyaktaṃ tapodhyānajapairiti kāñcikatṛptivat || 28 ||
[Analyze grammar]
yadi nāma jagaddṛśyamasti tatpratibimbati |
paramāṇūdare'pyasmiṃścidādarśe na saṃśayaḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
yatra tatra sthitaṃ rāma yathādarśe prabimbati |
adridyūrvīnadīśādi cidādarśe tathaiva hi || 30 ||
[Analyze grammar]
tatastatra punarduḥkhaṃ jarā maraṇajanmanī |
bhāvābhāvagrahotsargāḥ sthūlasūkṣmacalācalāḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
idaṃ pramārjitaṃ dṛśyaṃ mayā nātrāhamāsthitaḥ |
etadevākṣayaṃ bījaṃ samādhau saṃsṛtismṛteḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
sati tvasmiñjagaddṛśye nirvikalpasamādhinā |
na cākṣayasuṣuptatvaṃ turyaṃ vāpyupapadyate || 33 ||
[Analyze grammar]
vyutthāne hi samādhīnāṃ suṣuptānta ivākhilam |
jagadduḥkhamidaṃ bhāti yathāsthitamakhaṇḍitam || 34 ||
[Analyze grammar]
prāptaṃ bhavati he rāma tatkiṃ nāma samādhibhiḥ |
bhūyo'narthanipāte hi kṣaṇasāmye'pi kiṃ sukham || 35 ||
[Analyze grammar]
yadi vāpi samādhāne nirvikalpe sthitiṃ vrajet |
tadakṣayasuṣuptābhaṃ tanmanye nāmalaṃ padam || 36 ||
[Analyze grammar]
prāpyate sati dṛśye'sminna ca tannāma kenacit |
yatra tatra kilāyāti cittabhrāntyā jagadbhramaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
draṣṭātha yadi pāṣāṇarūpatāṃ bhāvayanbalāt |
kilāste tattadante'pi bhūyo'syodeti dṛśyatā || 38 ||
[Analyze grammar]
na ca pāṣāṇatātulyā nirvikalpasamādhayaḥ |
keṣāñcitsthitimāyānti sarvairityanubhūyate || 39 ||
[Analyze grammar]
na ca pāṣāṇatātulyā rūḍhiṃ yātāḥ samādhayaḥ |
bhavantyagryaṃ padaṃ śāntaṃ cidrūpamajamavyayam || 40 ||
[Analyze grammar]
tasmād yadīdaṃ saddṛśyaṃ tanna śāmyetkadācana |
śāmyettapojapadhyānairdṛḍhamityajñakalpanā || 41 ||
[Analyze grammar]
ālīnavallarīrūpaṃ yathā padmākṣakoṭare |
āste kamalinībījaṃ tathā draṣṭari dṛśyadhīḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
yathā rasaḥ padārtheṣu yathā tailaṃ tilādiṣu |
kusumeṣu yathāmodastathā draṣṭari dṛśyadhīḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
yatra yatra sthitasyāpi karpūrādeḥ sugandhatā |
yathodeti tathā dṛśyaṃ ciddhātorudare jagat || 44 ||
[Analyze grammar]
yathā cātra tava svapnasaṅkalpaścittarājyadhīḥ |
svānubhūtyaiva dṛṣṭāntastasmāddhṛdyasti dṛśyabhūḥ || 45 ||
[Analyze grammar]
tasmāccittavikalpasthaḥ piśāco bālakaṃ yathā |
vinihantyevameṣāntardraṣṭāraṃ dṛśyarūpikā || 46 ||
[Analyze grammar]
yathāṅkuro'ntarbījasya saṃsthito deśakālataḥ |
karoti bhāsuraṃ dehaṃ tanotyevaṃ hi dṛśyadhīḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
dravyasya hṛdyeva camatkṛtiryathā sadoditāstyastamayojjhitodare |
dravyasya cinmātraśarīriṇastathā svabhāvabhūtāstyudare jagatsthitiḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Moksopaya Chapter 1
The Yogavasistha of Valmiki
by Vasudeva Laxmana Sharma Pansikar (2008)
With the Commentary Vasistha Maharamayana Tatparyaprakasa (Volume I and II): Sanskrit Only; [Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd.]
Buy now!