Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 1
calatkarṇanilodbhūtasindūrāruṇitāmbaraḥ |
jayatyakāle 'pi sṛjansaṃdhyām iva gajānanaḥ || 1 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vatseśvarasutaḥ kauśāmbyāṃ sa piturgṛhe |
naravāhanadattastā bhāryāḥ prāptyāvasatsukham || 2 ||
[Analyze grammar]
ekadā piturāsthāne sthitaś ca puruṣaṃ divaḥ |
avatīryāgataṃ tatra divyarūpaṃ dadarśa saḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
praṇataṃ taṃ ca satkṛtya pitrā sākaṃ kṣaṇāntare |
kastvaṃ kim āgato 'sīti pṛṣṭavānso 'py athābravīt || 4 ||
[Analyze grammar]
astīha vajrakūṭākhyaṃ pṛṣṭhe himavataḥ puram |
vajrasāramayatvādyatkhyātamanvarthanāmakam || 5 ||
[Analyze grammar]
tatra vajraprabhākhyo 'hamāsaṃ vidyādharādhipaḥ |
vajranirmitadehatvānnāmānvarthaṃ tathaiva me || 6 ||
[Analyze grammar]
mannirmite yathākālaṃ bhaktaḥ saṃścakravartini |
ajeyas tvaṃ vipakṣāṇāṃ matprasādādbhaviṣyasi || 7 ||
[Analyze grammar]
iti cāhaṃ tapastuṣṭenādiṣṭaḥ śaṃbhunā yadā |
tadā prabhoḥ praṇāmārtham āgato 'smīha sāṃpratam || 8 ||
[Analyze grammar]
vatsarājasuto divyaṃ kalpaṃ kāmāṃśasaṃbhavaḥ |
naravāhanadatto naḥ śaśiśekharanirmitaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
martyo 'py ubhayavedyardhacakravartī bhaviṣyati |
iti vidyāprabhāveṇa vijñātaṃ hy adhunā mayā || 10 ||
[Analyze grammar]
āsīc ca divyaṃ kalpaṃ naḥ purā martyo 'py anugrahāt |
śārvātsūryaprabho nāma cakravartīha yadyapi || 11 ||
[Analyze grammar]
tathāpyabhūtsa ekasminvedyarthe dakṣiṇe prabhuḥ |
uttare śrutaśarmākhyaścakravartī tvabhūttadā || 12 ||
[Analyze grammar]
ubhayostu tayorekaḥ kalpasthāyī dyucāriṇām |
cakravartyatra bhavitā deva evātipuṇyavān || 13 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ vatseśasahitastaṃ kutūhalāt |
naravāhanadattaḥ sa prāha vidyādharaṃ punaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
kathaṃ vidyādharaiśvaryaṃ mānuṣeṇa satā purā |
prāptaṃ sūryaprabheṇeti tvayā naḥ kathyatāmiti || 15 ||
[Analyze grammar]
tato vivikte devīnāṃ mantriṇāṃ saṃnidhau ca saḥ |
rājā vajraprabho vaktuṃ kathāṃ tāmupacakrame || 16 ||
[Analyze grammar]
śākalaṃ nāma madreṣu babhūva nagaraṃ purā |
candraprabhākhyas tatrāsīdrājāṅgāraprabhātmajaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
ālhādakārī viśvasya nāmnānvartho 'pi yo bhavan |
saṃtāpakārī śatrūṇāṃ babhūva jvalanaprabhaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
kīrtimatyabhidhānāyāṃ tasya devyāmajāyata |
putro nṛpasyātiśubairlakṣaṇaiḥ sūcitodayaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
eṣa sūryaprabho nāma rājā jātaḥ purāriṇā |
bhāvī vidyādharādhīśacakravartī vinirmitaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
ity uccacāra gaganāttasmiñjāte sphuṭaṃ vacaḥ |
sudhāvarṣaṃ śravaṇayoścandraprabhamahībhṛtaḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
tatas tasya purārātiprasādotsavaśālinaḥ |
sūryaprabhaḥ sa vavṛdhe rājaputraḥ piturgṛhe || 22 ||
[Analyze grammar]
bāla eva ca vidyānāṃ kalānāṃ ca krameṇa saḥ |
sarvāsāṃ sumatiḥ pāramupāsitagururyayau || 23 ||
[Analyze grammar]
pūrṇaṣoḍaśavarṣaṃ ca guṇairāvarjitaprajam |
yauvarājye 'bhyaṣiñcittaṃ pitā candraprabho 'tha saḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
sa eva mantriputrāṃś ca nijāṃs tasmai samarpayat |
bhāsaprabhāsasiddhārthaprahastaprabhṛtīn bahūn || 25 ||
[Analyze grammar]
taiḥ samaṃ yuvarājatvadhuraṃ tasmiṃś ca bibhrati |
ājagāmaikadā tatra mayo nāma mahāsuraḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
āsthāne ca sa taṃ candraprabhaṃ sūryaprabhe sthite |
upetya racitātithyaṃ jagādaivaṃ mayo nṛpam || 27 ||
[Analyze grammar]
rājanvidyādhareśānāṃ cakravartī triśūlinā |
ayaṃ vinirmito bhāvī putraḥ sūryaprabhastava || 28 ||
[Analyze grammar]
tatkiṃ na sādhayatyeṣa vidhāstatprāptidāyinīḥ |
etadarthaṃ visṛṣṭo 'ham iha devena śaṃbhunā || 29 ||
[Analyze grammar]
anujānīhi tadyāvannītvainaṃ śikṣayāmy aham |
vidyādharendratāhetuṃ vidyāsādhanasatkriyām || 30 ||
[Analyze grammar]
etasya paripanthī hi kārye 'smin khecareśvaraḥ |
vidyate śrutaśarmākhyaḥ so 'pi śakreṇa nirmitaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
siddhavidyāprabhāvastu sahāsmābhirvijitya tam |
eṣa vidyādharādhīśacakravartitvamāpsyati || 32 ||
[Analyze grammar]
evaṃ mayenābhihite rājā candraprabho 'bravīt |
dhanyāḥ smaḥ puṇyavāneṣa yathecchaṃ nīyatām iti || 33 ||
[Analyze grammar]
tatas tam āmantrya nṛpaṃ tadanujñānamāśu tam |
sūryaprabhaṃ sa sāmātyaṃ pātālaṃ nītavānmayaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
tatropadiṣṭavāṃstasmai sa tapāṃsi tathā yathā |
rājaputraḥ sa sāmātyo vidyāḥ śīghramasādhayat || 35 ||
[Analyze grammar]
vimānasādhanaṃ tasmai tathaivopadideśa saḥ |
tena bhūtāsanaṃ nāma sa vimānamupārjayat || 36 ||
[Analyze grammar]
tadvimānādhirūḍhaṃ taṃ siddhavidyaṃ samantrikam |
sūryaprabhaṃ sa pātālānmayaḥ svapuramānayat || 37 ||
[Analyze grammar]
prāpayya pitroḥ pārśvaṃ ca taṃ jagāda vrajāmy aham |
tvaṃ siddhibhogān bhuṅkṣveha yāvadeṣyāmy ahaṃ punaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
ity ūcivān āttapūjo jagāma sa mayāsuraḥ |
nananda vidyāsiddhyā ca sūnoścandraprabho nṛpaḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
so 'tha sūryaprabho vidyāprabhāvāt sacivaiḥ saha |
nānādeśānvimānena sadā babhrāma līlayā || 40 ||
[Analyze grammar]
yatra yatra ca yā yā tamapaśyadrājakanyakā |
tatra tatra svayaṃ vavre sā sā taṃ kāmamohitā || 41 ||
[Analyze grammar]
ekā madanasenākhyā tāmraliptyāṃ mahīpateḥ |
sutā vīrabhaṭākhyasya kanyā lokaikasundarī || 42 ||
[Analyze grammar]
dvitīyā subhaṭākhyasya tanayā candrikāvatī |
aparāntādhirājasya siddhairnītvojjhitānyataḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
kāñcīnagaryā nṛpateḥ kumbhīrākhyasya cātmajā |
khyātā varuṇasenākhyā tṛtīyā rūpaśālinī || 44 ||
[Analyze grammar]
lāvāṇakādhirājasya pauravākhyasya bhūpateḥ |
sutā sulocanā nāma caturthī cārulocanā || 45 ||
[Analyze grammar]
cīnadeśapate rājñaḥ surohasyātmasaṃbhavā |
harihemāvadātāṅgī vidyunmāleti pañcamī || 46 ||
[Analyze grammar]
kāntisenasya nṛpateḥ śrīkaṇṭhaviṣayaprabhoḥ |
sutā kāntimatī nāma ṣaṣṭhī kāntijitāpsarāḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
janamejayabhūpasya kauśāmbīnagarīpateḥ |
tanayā parapuṣṭākhyā saptamī mañjubhāṣiṇī || 48 ||
[Analyze grammar]
avijñātahṛtānāṃ ca tāsāṃ buddhvāpi bāndhavāḥ |
vidyābaloddhate tasminn āsanvetasavṛttayaḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
tābhiścopāttavidyābhiḥ samaṃ yugapadāramat |
vidyāviracitānekadehaḥ sūryaprabho 'tra saḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
nabhovihārasaṃgītapānagoṣṭhyādibhistathā |
cikrīḍa sahitastābhiḥ prahastādyaiś ca mantribhiḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
divyacitrakalābhijño likhanvidyādharāṅganāḥ |
kurvaṃś ca narmavakroktīḥ kopayām āsa tāḥ priyāḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
reme ca tāsāṃ vadanaiḥ sabhrūbhaṅgāruṇekṣaṇaiḥ |
vacanaiś ca sakampauṣṭhapuṭaviskhalitākṣaraiḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
sadārastāmraliptīṃ ca gatvodyāneṣu khecaraḥ |
sa rājasūnurvyaharatsamaṃ madanasenayā || 54 ||
[Analyze grammar]
sthāpayitvā priyāś cātra bhūtāsanavimānagaḥ |
jagāma vajrasārākhyaṃ prahastaikasakhaḥ puram || 55 ||
[Analyze grammar]
jagrāha tatra tanayāṃ rājño rambhasya paśyataḥ |
raktāṃ tārāvalīṃ nāma dahyamānāṃ smarāgninā || 56 ||
[Analyze grammar]
āyayau tāmraliptīṃ ca punas tatrāpyupāharat |
aparāṃ rājatanayāṃ kanyāṃ nāmnā vilāsinīm || 57 ||
[Analyze grammar]
tadarthaṃ kupitāyātaṃ tasyā bhrātaramuddhatam |
sa sahasrāyudhaṃ nāma vidyayā stambhitaṃ vyadhāt || 58 ||
[Analyze grammar]
mātulaṃ ca sahāyātaṃ tasya saṃstabhya sānugam |
cakre muṇḍitamūrdhānaṃ tatkāntāharaṇaiṣiṇam || 59 ||
[Analyze grammar]
bhāryābandhū iti kruddho 'py avaddhīnna sa tāvubhau |
darpabhaṅgavilakṣau tu vihasya pratimuktavān || 60 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa navabhiḥ sūryaprabhaḥ kāntābhiranvitaḥ |
pitrāhūto vimānena svapuraṃ śākalaṃ yayau || 61 ||
[Analyze grammar]
tataś cāsya pituścandraprabhabhūmibhṛto 'ntikam |
prāhiṇottāmraliptīto dūtaṃ vīrabhaṭo nṛpaḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
saṃdideśa ca putreṇa tava me 'pahṛte sute |
tad astu vidyāsiddho hi ślāghya eṣa patistayoḥ || 63 ||
[Analyze grammar]
snehaś ca yadi vo 'smāsu tadihāgacchatādhunā |
vivāhācārasatkārasakhyaṃ yāvad vidadhmahe || 64 ||
[Analyze grammar]
etac chrutvā sa satkṛtya dūtaṃ niścitavāṃstadā |
śva eva tatra gamanaṃ rājā candraprabho drutam || 65 ||
[Analyze grammar]
satyatvaniścayaṃ jñātuṃ rājño vīrabhaṭasya tu |
prahastaṃ prāhiṇonmatvā dūraṃ dūtagamāgamau || 66 ||
[Analyze grammar]
sa prahasto javādgatvā dṛṣṭvā vīrabhaṭaṃ ca tam |
nṛpaṃ dṛṣṭvā ca tatkāryaṃ tacchraddhitasupūjitaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
tasmai savismayāyoktvā prabhūṇāṃ prātarāgasam |
muhūrtenāyayau candraprabhapārśvaṃ vihāyasā || 68 ||
[Analyze grammar]
śaśaṃsa tasmai rājñe ca sajjaṃ vīrabhaṭaṃ sthitam |
so 'pi taṃ sacivaṃ sūnostuṣṭo rājābhyapūjayat || 69 ||
[Analyze grammar]
tataḥ kīrtimatīdevya saha candraprabhaḥ prabhuḥ |
sūryaprabho vilāsinyā tathā madanasenayā || 70 ||
[Analyze grammar]
bhūtāsanavimānaṃ tadāruhya saparicchadau |
sāmātyau cāparedyustau prātaḥ prayayatus tataḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
ahnaḥ praharamātreṇa tāmraliptīmavāpatuḥ |
dṛśyamānau janair vyomni kautukotkṣiptalocanaiḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
nabhastalāvatīrṇau ca kṛtapratyudgamena tau |
rājñā vīrabhaṭenaitāṃ samaṃ viviśatuḥ purīm || 73 ||
[Analyze grammar]
candanodakasaṃsiktacārurathyāṃ pade pade |
kaṭākṣaiḥ pauranārīṇāṃ prakīrṇendīvarām iva || 74 ||
[Analyze grammar]
tatra saṃbandhijāmātroḥ kṛtvā vīrabhaṭastayoḥ |
pūjāṃ yathāvattanayāvivāhaprakriyāṃ vyadhāt || 75 ||
[Analyze grammar]
viśuddhasya hi bhārāṇāṃ sahasraṃ kāñcanasya ca |
bhṛtaṃ ca śatamu ṣṭrāṇāṃ ratnābharaṇabhārakaiḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
uṣṭrapañcaśatīṃ nānāvastrabhārābhipūritām |
vājināṃ ca sahasrāṇi sapta pañca ca dantinām || 77 ||
[Analyze grammar]
rūpābharaṇayuktānāṃ sahasraṃ vārayoṣitām |
vedyāṃ duhitroḥ pradadau rājā vīrabhaṭastayoḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
sūryaprabhasya jāmātustatpituś ca tayoḥ punaḥ |
upacāraṃ sa sadratnaiścakāra viṣayaistathā || 79 ||
[Analyze grammar]
tanmantriṇo yathāvac ca prahastādīnamānayat |
cakāra sotsavaṃ hṛṣyadaśeṣanagarījanam || 80 ||
[Analyze grammar]
sūryaprabhaś ca tatrāsītpitṛyuktaḥ priyāsakhaḥ |
tatkālaṃ vividhāhārapānageyādibhogabhuk || 81 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca tatra rambhasya sakāśādvajrarātrataḥ |
āgāddūtaḥ sa cāsthāne jagāda svaprabhorvacaḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
vidyābalāvaliptena yuvarājena naḥ kṛtaḥ |
sūryaprabheṇa tanayāharaṇotthaḥ parābhavaḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
adya ca jñātamasmābhiryadvīrabhaṭabhūbhṛtaḥ |
pratipannāḥ stha saṃdhāne samānavyasanasya naḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
tathaiva cānumanyadhve yadyasmatsaṃdhimāśu tat |
ihāpyāgamyatāṃ no cenmṛtyunā no 'tra niṣkṛtiḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā taṃ ca saṃmānya dūtaṃ vīrabhaṭārcitaḥ |
prahastaṃ so 'bravīdrājā tatra candraprabhaḥ punaḥ || 86 ||
[Analyze grammar]
tvam eva gaccha taṃ rambhamasmadvākyādidaṃ vada |
kiṃ tapyase vṛthā bhāvī cakravartī hi nirmitaḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
vidyādharāṇāṃ giriśenaiṣa sūryaprabho 'dhunā |
asyaitāstvatsutādyāś ca bhāryāḥ siddhairudāhṛtāḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
tatprāptā te sutā sthānaṃ karkaśastvaṃ tu nārthitaḥ |
tatprīyasva sakhā nastvameṣyāmo 'trāpyamī vayam || 89 ||
[Analyze grammar]
iti rājñoktasaṃdeśaḥ prahasto gaganena saḥ |
gatvā praharamātreṇa vajrarātramavāpa tat || 90 ||
[Analyze grammar]
tatra rambhāya saṃdeśamuktvā tenānumoditaḥ |
tathaivāgatya so 'vādīdrājñe candraprabhāya tat || 91 ||
[Analyze grammar]
candraprabho 'tha sacivaṃ prabhāsaṃ preṣya śākalāt |
ānāyayattāṃ rambhasya pārśvaṃ tārāvalīṃ sutām || 92 ||
[Analyze grammar]
tato yayau vimānena saha sūryaprabheṇa saḥ |
rājñā vīrabhaṭenāpi sarvaiścānyaiḥ susevitaḥ || 93 ||
[Analyze grammar]
vajrarātraṃ ca saṃprāpa mārgonmukhajanākulam |
rambheṇābhyudgatas tasya rājadhānīṃ viveśa saḥ || 94 ||
[Analyze grammar]
tatra rambho 'py asau kḷptavivāhaprakriyotsavaḥ |
asaṃkhyahemahastyaśvaratnādi duhiturdadau || 95 ||
[Analyze grammar]
jāmātaraṃ ca sa tathā sūryaprabhamupācarat |
yathā tasya nijā bhogāḥ sarve vismṛtimāyayuḥ || 96 ||
[Analyze grammar]
yāvac ca tatra te tiṣṭhantyutsavānanditāḥ sukham |
tāvadrambhāntikaṃ kāñcīnagaryā dūta āyayau || 97 ||
[Analyze grammar]
sa tasmācchrutasaṃdeśo rambhaścandraprabhaṃ nṛpam |
prāha kāñciśvaro rājā kumbhīrākhyo 'sti me 'grajaḥ || 98 ||
[Analyze grammar]
tenāptaḥ preṣito me 'dya dūto vaktumidaṃ vacaḥ |
mama sūryaprabheṇādau sutā nītā tatas tava || 99 ||
[Analyze grammar]
kṛtaṃ cādya tvayā sakhyaṃ taiḥ saheti mayā śrutam |
tanmamāpi tathaiva tvaṃ sakhyaṃ taiḥ saha sādhaya || 100 ||
[Analyze grammar]
āyāntu te mama gṛhaṃ yāvatsūryaprabhāya tām |
svahastenārpayāmīha sutāṃ varuṇasenikām || 101 ||
[Analyze grammar]
ity eṣābhyarthanā tasya kriyatāmiti vādinaḥ |
rambhasya śraddadhe candraprabho rājā tadā vacaḥ || 102 ||
[Analyze grammar]
prahastaṃ prekṣya ca kṣipraṃ śākalāttām anāyayat |
purādvaruṇasenāṃ sa kumbhīrasyāntikaṃ pituḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca vimānena sa ca sūryaprabhaś ca saḥ |
rambho vīrabhaṭaḥ sarve kāñcīṃ te sānugā yayuḥ || 104 ||
[Analyze grammar]
kumbhīrābhyudgatās tāṃ ca nānāratnacitāṃ purīm |
kāñcīṃ kāñcīm iva bhuvaḥ prāviśan guṇagumphitām || 105 ||
[Analyze grammar]
tatratāṃ vidhinā dattvā sutāṃ sūryaprabhāya saḥ |
varavadhvoradādbhūri kumbhīro draviṇaṃ tayoḥ || 106 ||
[Analyze grammar]
nirvṛtte cavivāhe 'tra bhuktottarasukhasthitam |
candraprabhamuvācaivaṃ prahastaḥ sarvasaṃnidhau || 107 ||
[Analyze grammar]
deva śrīkaṇṭhaviṣaye prabhraman gatavān aham |
tatra prasaṅgadṛṣṭo māṃ kāntisenanṛpo 'bravīt || 108 ||
[Analyze grammar]
sūryaprabho mamādāya sutāṃ kāntimatīṃ hṛtām |
gṛhametu kariṣyāmi vidhivattasya satkriyām || 109 ||
[Analyze grammar]
no cettyakṣyāmy ahaṃ dehaṃ duhitṛsnehamohitaḥ |
ity uktas tena tatrāhaṃ prastāve ca mayoditam || 110 ||
[Analyze grammar]
evam ukte prahastena rājā candraprabho 'bhyadhāt |
gaccha kāntimatīṃ tarhi tāṃ prāpaya tadantikam || 111 ||
[Analyze grammar]
tatas tatra vayaṃ yāma ity uktas tena bhūbhṛtā |
tadaiva nabhasā gatvā prahastastattathākarot || 112 ||
[Analyze grammar]
prātaś ca te sakumbhīrāḥ sarve candraprabhādayaḥ |
śrīkaṇṭhaviṣayaṃ jagmurvimānena dyugāminā || 113 ||
[Analyze grammar]
tatrāpyagrāgato rājā kāntisenaḥ svamandiram |
tāvatpraveśya duhiturvyadhādudvāhamaṅgalam || 114 ||
[Analyze grammar]
dadau tasyi tadā kāntimatyai sūryaprabhāya ca |
āścaryajananaṃ rājñāmamitaṃ ratnasaṃcayam || 115 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sthiteṣu teṣv atra nānābhogopaseviṣu |
sarveṣu dūtaḥ kauśāmbyā āgatyaivamabhāṣata || 116 ||
[Analyze grammar]
janamejayabhūpālo bravīti bhavatāmidam |
hṛtā kenāpi naciraṃ parapuṣṭeti me sutā || 117 ||
[Analyze grammar]
jñātaṃ cehāda yatprāptā hastaṃ sūryaprabhasya sā |
tattayā saha so 'smākaṃ gṛhamāyātvaśaṅkitaḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
satkṛtya preṣayiṣyāmi sabhāryaṃ taṃ yathāvidhi |
anyathā śatravo yūyaṃ mama yuṣmākam apy aham || 119 ||
[Analyze grammar]
ity uktvā svāmivacanaṃ dūtastūṣṇīṃ babhūva saḥ |
atha candraprabhaḥ sarvānekānte kṣitipo 'bravīt || 120 ||
[Analyze grammar]
katham evaṃ sadarpoktergamyate tasya veśmani |
tac chrutvā tasya siddhārthanāmā mantryevam abhyadhāt || 121 ||
[Analyze grammar]
nānyathā deva mantavyaṃ vaktum evaṃ hi so 'rhati |
sa hi rājā mahādātā paṇḍitaḥ satkulodgataḥ || 122 ||
[Analyze grammar]
śūro 'śvamedhayājī ca sadaivānyāparājitaḥ |
viruddhaṃ kiṃ nu tenoktaṃ yathāvastvabhidhāyinā || 123 ||
[Analyze grammar]
śatrutodāhṛtā yā vā sā vāsavakṛte 'dhunā |
tadgantavyaṃ gṛhe tasya satyasaṃdho nṛpo hi saḥ || 124 ||
[Analyze grammar]
tad api preṣyatāṃ kaścittasya cittopalabdhaye |
iti siddhārthavacanaṃ sarve śraddadhuratra te || 125 ||
[Analyze grammar]
tato jijñāsituṃ candraprabhastaṃ janamejayam |
prahastaṃ vyasṛjattaṃ ca dūtaṃ tasyāpyamānayat || 126 ||
[Analyze grammar]
prahastaś ca sa gatvā taṃ kauśāmbīśaṃ sasaṃvidam |
vidhāyānīya tallekhaṃ candraprabhamatoṣayat || 127 ||
[Analyze grammar]
so 'pi rājā tamevāśu prahastaṃ preṣya śākalāt |
janamejayapārśvaṃ tāṃ parapuṣṭāmanāyayat || 128 ||
[Analyze grammar]
tataś candraprabhādyāste sūryaprabhapurogamāḥ |
sakāntisenāḥ kauśāmbīṃ vimānenāgamannṛpāḥ || 129 ||
[Analyze grammar]
tatra saṃbandhijāmātṛmukhān pratyudgamādinā |
prahvastān pūjayām āsa sa rājā janamejayaḥ || 130 ||
[Analyze grammar]
dadau ca kṛtvā duhiturvivāhavidhisatkriyām |
pañca hastisahasrāṇi lakṣaṃ ca varavājinām || 131 ||
[Analyze grammar]
ratnakāñcanasadvastrakarpūrāgarupūritaiḥ |
bhārair bhṛtānām uṣṭrāṇāṃ sahasrāṇyapi pañca saḥ || 132 ||
[Analyze grammar]
cakre ca vādyanṛttaikamayaṃ lokamahotsavam |
pūjitabrāhmaṇavaraṃ mānitākhilarājakam || 133 ||
[Analyze grammar]
tāvaccāśaṅkitaṃ tatra nabhaḥ piñjaratāṃ yayau |
raktāruṇatvamabhyarṇabhāvi śaṃsadivātmanaḥ || 134 ||
[Analyze grammar]
tumulākulaśabdāś ca babhūvuḥ sahasā diśaḥ |
bhītā ivāgataṃ dṛṣṭvā parasainyaṃ vihāyasā || 135 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca tatkṣaṇaṃ vātuṃ pravṛtto 'bhūn mahānilaḥ |
khecaraiḥ saha yuddhāya bhūcarānutkṣipann iva || 136 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇāc ca dadṛśe vyomni vidyādharabalaṃ mahat |
dīptidyotitadikcakram udyannādaṃ mahājavam || 137 ||
[Analyze grammar]
tanmadhye cātisubhagaṃ vidyādharakumārakam |
ekaṃ sūryaprabhādyāste paśyanti sma suvismitāḥ || 138 ||
[Analyze grammar]
āṣāḍheśvaratanayo dāmodara eṣa jayati yuvarājaḥ |
re martya dharaṇigocara sūryaprabha nipata pādayorasya || 139 ||
[Analyze grammar]
praṇama ca re janamejaya bhavatā dattā sutā kim asthāne |
ārādhaya tam imaṃ taddevaṃ naiṣo 'nyathā kṣamate || 140 ||
[Analyze grammar]
iti tasmin kṣaṇe vidyādharabandī tato 'mbarāt |
tasya dāmodarasyāgrāvyājahāroccayā girā || 141 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā dṛṣṭatatsainyo gṛhītvā khaḍgacarmaṇī |
sūryaprabho nabhaḥ krodhādutpapāta svavidyayā || 142 ||
[Analyze grammar]
anūtpetuś ca sacivās tasya sarve dhṛtāyudhāḥ |
prahastaś ca prabhāsaś ca bhāsaḥ siddhārtha eva ca || 143 ||
[Analyze grammar]
prajñāḍhyaḥ sarvadamano vītabhītiḥ śubhaṃkaraḥ |
vidyādharāṇāṃ taiḥ sākaṃ prāvartata mahāhavaḥ || 144 ||
[Analyze grammar]
sūryaprabhaś cābhyadhāvad yato dāmodaras tataḥ |
khaḍgenāghnan ripūn gṛhṇaṃs tacchastrāṇi svacarmaṇā || 145 ||
[Analyze grammar]
te janāḥ kati saṃkhye ca lakṣasaṃkhyā nabhaścarāḥ |
samatvam eva vividuryudhyamānāḥ parasparam || 146 ||
[Analyze grammar]
babhuḥ khaḍgalatāś cātra sākulā rudhirāruṇāḥ |
patantyaḥ śūrakāyeṣu kṛtāntasyeva dṛṣṭayaḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
vidyādharāś ca dharaṇau bhiyeva śaraṇārthinaḥ |
śirobhiś ca śarīraiś ca petuścandraprabhāgrataḥ || 148 ||
[Analyze grammar]
sūryaprabho babhau lokadṛṣṭayā khecaraśriyā |
sindūreṇeva kīrṇena nabho 'bhūd asṛjāruṇam || 149 ||
[Analyze grammar]
sūryaprabhaś ca saṃprāpya yuyudhe tena saṃmukham |
khaḍgacarmadhareṇaiva saha dāmodareṇa saḥ || 150 ||
[Analyze grammar]
yudhyamānaś ca karaṇaprayogeṇa praviśya tam |
khaḍgakhaṇḍitacarmāṇaṃ ripuṃ bhūmāvapātayat || 151 ||
[Analyze grammar]
chettumicchati yāvac ca śiras tasya vivellataḥ |
tāvad āgatya nabhasā huṃkāro viṣṇunā kṛtaḥ || 152 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā vīkṣya ca hariṃ namrastadgauraveṇa saḥ |
dāmodaramamuñcattaṃ vadhātsūryaprabhas tataḥ || 153 ||
[Analyze grammar]
vadhamuktaṃ tamādāya bhaktaṃ kvāpi yayau hariḥ |
bhagavānsa hi sadbhaktam ihāmutra ca rakṣati || 154 ||
[Analyze grammar]
dāmodarānugāste ca yayuḥ sarve yatas tataḥ |
sūryaprabho 'pi gaganātpituḥ pārśvamavātarat || 155 ||
[Analyze grammar]
sāmātyamakṣataprāptaṃ pitā candraprabhasya tam |
abhyanandannṛpāścānye tuṣṭuvurdṛṣṭavikramam || 156 ||
[Analyze grammar]
tato 'tra yāvat sarve te hṛṣṭāstatkathayā sthitāḥ |
āgāt subhaṭasaṃbandhī tāvaddūto 'paras tataḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
sa ca candraprabhasyaiva lekhamagre samarpayat |
tamudghāṭya ca siddhārthaḥ sadasyevam avācayat || 158 ||
[Analyze grammar]
śrīmānunnatavaṃśamauktikamaṇiścandraprabho bhūpatī rājā śrīsubhaṭena sādaramidaṃ śrīkoṅkaṇādbodhyate |
nītā me tanayāpahṛtya rajanau sattvena kenāpi yā sā prāptā tava sūnunetyavagataṃ yattena tuṣṭā vayam || 159 ||
[Analyze grammar]
tadyuktena sutena tena saha tatsūryaprabheṇodyamo yuṣmābhiḥ kriyatām anargalam ihāpyasmadgṛhābhyāgame |
yāvattāṃ paralokataḥ punar iva pratyāgatāmātmajāṃ paśyāmaś ca vivāhakāryamadhunā kurmaś ca tasyā vayam || 160 ||
[Analyze grammar]
ity atra vācite lekhe siddhārthena tatheti saḥ |
rājā candraprabho dūtaṃ saccakāra jaharṣa ca || 161 ||
[Analyze grammar]
ānāyayac ca subhaṭasyāntikaṃ candrikāvatīm |
tatsutām aparāntaṃ taṃ prahastaṃ preṣya satvaram || 162 ||
[Analyze grammar]
prātaś ca jagmuḥ sarve te kṛtvā sūryaprabhaṃ puraḥ |
aparāntaṃ vimānena janamejayasaṃyutāḥ || 163 ||
[Analyze grammar]
tatra tānsubhaṭo rājā duhitṛprāptinanditaḥ |
bhṛśamānarca cakre ca sutāpariṇayotsavam || 164 ||
[Analyze grammar]
dadau ca candrikāvatyai so 'syai ratnādikaṃ tathā |
yathā vīrabhaṭādyāste svadattena lalajjire || 165 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sūryaprabhe tatra sthite śvaśuraveśmani |
āgāt pauravasaṃbandhī dūto lāvāṇakādapi || 166 ||
[Analyze grammar]
so 'pi candraprabham idaṃ nijasvāmivaco 'bhyadhāt |
sutā sulocanā nītā śrīmatsūryaprabheṇa me || 167 ||
[Analyze grammar]
tato me naiva saṃtāpastadyuktaḥ kiṃ tu madgṛham |
ānīyatāṃ sa yuṣmābhirācāraṃ yad vidadhmahe || 168 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvaiva mudābhyarcya dūtaṃ candraprabho nṛpaḥ |
ānāyayatprahastena pituḥ pārśvaṃ sulocanām || 169 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sasubhaṭāḥ sarve saha sūryaprabheṇa te |
lāvāṇakaṃ vimānena yayurdhyātopagāminā || 170 ||
[Analyze grammar]
tatrodvāhotsavaṃ kṛtvā sūryaprabhasulocane |
ratnairapūrayatso 'pi pauravo 'rcitarājakaḥ || 171 ||
[Analyze grammar]
tenopacaryamāṇeṣu sukhastheṣv atra teṣu ca |
prajighāya suroho 'pi dūtaṃ cīnanareśvaraḥ || 172 ||
[Analyze grammar]
so 'py anyavaddūtamukhenārthayām āsa pārthivaḥ |
hṛtakanyastayā sākaṃ teṣāmāgamanaṃ gṛhe || 173 ||
[Analyze grammar]
tataś candraprabho rājā hṛṣṭas tasyāpi tāṃ sutām |
vidyunmālāṃ prahastenānāyayām āsa ketanam || 174 ||
[Analyze grammar]
anyedyuś ca vimānena sahasūryaprabhā yayuḥ |
candraprabhādyāḥ sarve te cīnadeśaṃ sapauravāḥ || 175 ||
[Analyze grammar]
tatrāgre nirgato rājā nijakoṭṭaṃ praveśya tān |
sa suroho 'pi duhituścakre vaivāhikaṃ vidhim || 176 ||
[Analyze grammar]
ādāc ca vidyunmālāyai tasyai sūryaprabhāya ca |
asaṃkhyahemahastyaśvaratnacīnāṃśukādikam || 177 ||
[Analyze grammar]
tasthuś ca tatra te tais tair bhogaiś candraprabhādayaḥ |
dināni katicitsarve surohābhyarcitāstadā || 178 ||
[Analyze grammar]
āsītsūryaprabhaś cātra vilasaddhanayauvanaḥ |
prāvṛṭkālo yathā vidyunmālayā śobhitastayā || 179 ||
[Analyze grammar]
evaṃ sa bubhuje tatra tatra śvaśuraveśmani |
tattatkāntāsakhaḥ sūryaprabho bhogānsabāndhavaḥ || 180 ||
[Analyze grammar]
tataḥ saṃmantrya siddhārthapramukhaiḥ sacivaiḥ saha |
kramādvīrabhaṭādīṃstānaśvīyasahitānnṛpān || 181 ||
[Analyze grammar]
visṛjya nijadeśeṣu taṃ surohamahīpatim |
āmantrya tatsutāyuktaḥ pitṛbhyāṃ saha sānugaḥ || 182 ||
[Analyze grammar]
bhūtāsanavimānaṃ tadāruhya vyomavartmanā |
svaṃ sa sūryaprabhaḥ prāyācchālakaṃ nagaraṃ kṛtī || 183 ||
[Analyze grammar]
kvacin nṛttāsaṅgaḥ kvacid api ca saṃgītakarasaḥ kvacit pānakrīḍā kvacana sudṛśāṃ maṇḍanavidhiḥ |
kvacil labdhābīṣṭastutimukharavaitālikaravaḥ pure tasminn āsīt pramada iti tasyāgamanajaḥ || 184 ||
[Analyze grammar]
tatrānyāḥ pitṛveśmasu sthitavatīrānāyya sa svapriyā dattais tatpitṛbhir gajāśvanivahais tābhiḥ sahaivāgataḥ |
nānāratnasupūrṇabhāravinatair uṣṭraiś ca saṃkhyātigair līlādarśitadigjayotthavibhavaś cakre prajākautukam || 185 ||
[Analyze grammar]
bahuvasu bhūrinidhānaṃ tena mahābhoginā tadādhyuṣitam |
suradhanadabhujaganagaraiḥ kṛtam iva tac chākalaṃ vibabhau || 186 ||
[Analyze grammar]
tato madanasenayā saha sa tatra sūryaprabho yathābhimatabhogabhuksakalapūrṇasaṃpatsukhī |
uvāsa pitṛsaṃyutaḥ sasacivo 'nyapatnīyutaḥ kṛtāgamanasaṃvidaṃ mayam udīkṣamāṇo 'nvaham || 187 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 1
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!